Chile perdeu moito en 1973 –cúmprense 40 anos o 11 de setembro–, cando o Goberno de EEUU, acompañado sen grandes disimulo, suspendeu cun golpe militar fascista a vía democrática cara ao sistema socialista liderado por Salvador Allende. A morte de decenas de miles de cidadáns, o exilio e a miseria de moitos outros, a brutal opresión de toda liberdade, a brutal implantación da economía neoliberal, o desxeo da cultura...

Varios medios de comunicación lembraron estes días unha experiencia especial que supuxo a desaparición de Augusto Pinochet. Na revista británica de esquerdas Rede Pepper, Leigh Phillips publica “Allende’s socialist internet”, de The Guardian, Andy Beckett “Santiago dreaming”, de Madrid Eldiario.esen, Angela Precht “Proxecto Cybersyn: os cibernéticos de Salvador Allende”. A historia está protagonizada polos políticos e militantes chilenos que encabezaban Allende e polos técnicos chilenos e británicos que se reuniron ao redor da figura de Stafford Beer.

En 1970, Allende nacionalizou varias empresas vitais á economía chilena tras a toma de posesión do goberno de Santiago. O Estado de Chile fíxose coa sucesión de compañías mineiras a multinacionais estadounidenses. Tamén establecía a reforma agraria. Pronto o Goberno de Santiago atopouse cos problemas para xestionar ben todas estas empresas. Ademais, outras moitas compañías, ocupadas por traballadores, transformadas en cooperativas, estaban baixo un certo control sindical e da esquerda.

En 1970 Allende puxo a Fernando Flores, de 29 anos, á fronte da coordinación entre as compañías nacionalizadas e o Estado. Flores e o seu asesor, Raúl Espejo, coñecían a Stafford Beer que ensinaba en informática para a xestión de empresas e propuxéronlle contratalo.

Para organizar este caos de información e compañía que se coordinaba cada vez con maior esforzo desde a autoridade de Santiago, pedíronlle a Beer que organizase en Chile o sistema bautizado por el no libro The Brain of the Firm (O cerebro da compañía) Viable System Model (VSM): “O sistema é viable nunha organización que permite os cambios necesarios para sobrevivir nunha contorna cambiante”.

O profesor Paul Cockshott resumiu que o Cybersyn de Beer podía axudar na planificación económica tras o capitalismo porque “a gran vantaxe deste experimento era que estaba deseñado para funcionar no momento (real-estafe system) e non tomando decisións cada cinco anos como facían na Unión Soviética”.

Un ano despois, en 1972, xa tiñan establecido o primeiro paso do novo sistema. Trátase de 500 teletipos (telex) adquiridos polo anterior goberno e cedidos na marxe, que foron colocados en senllas fábricas asociadas ao computador central IBM 360 de Santiago. Comezou o experimento.

Descentralizado, máis rápido

O proxecto Cybersyn tiña como obxectivo facer previsións a curto prazo coa información que cada día se enviaba de cada empresa para propor melloras. Organizada en catro niveis (empresas, áreas, departamentos, tendas), a rede permitía aos responsables da sala principal de operacións Opsroom debater os resultados e elaborar plans xerais.

A fotografía de Opsroom é a imaxe desta crónica. Unha sala hexagonal, sen papel, con información nas pantallas, non numérica pero gráfica, con sete asentos futuristas equipados con ferramentas de moi poucos botóns... As ferramentas que hoxe en día calquera desempregado ten na sala de casa parecían de ciencia ficción naquela época. Bauhaus e Gestalt eran inventados polo deseñador italiano Gui Bonsiepe.

En 2013 publicouse o libro “Revolucionarios cibernéticos. Tecnoloxía e política no Chile de Salvador Allende” é un libro no que Eden Medina entrevistou a moitos dos participantes da experiencia. Medina relatou que, do mesmo xeito que o Goberno de Allende, o sistema que pretendían implantar os enxeñeiros Beer escapábase do modelo centralizado de países veciños de Cuba e a Unión Soviética.

No Modelo de Sistemas Viables (VSM) de Beer proponse que, como o cerebro toma decisións importantes nun corpo pero non contrólao todo, hai que construír un sistema viable con seccións de alto nivel de autonomía. Como organizar o sistema nervioso electrónico da sociedade chilena para que estivesen interconectados nunha rede de comunicación a nivel nacional. Isto debería axudar a fomentar a igualdade entre os cidadáns, de aí a definición de “Allende’s socialist internet” de Leigh Phillips.

Allende non tardou en cheirar a importancia do proxecto. Antes de morrer no ano 2002, Beer explicou que “xunto con todo o Modelo de Sistemas Viables expliqueille todo nun; até entón nunca traballara con ninguén que entendía a metade da palabra que eu propuxera”.

Pero como Allende era un médico patólogo, pronto se deu conta de que o modelo de Beer posuía un gran alento da bioloxía. Di Eden Medina que a medida que Cybersy ía definindo a súa intención, o propio Allende tentou consolidar os aspectos políticos do proxecto, que o sistema fose descentralizado, aberto á participación dos obreiros e contrario á burocracia.

Entre os froitos prácticos de Cybersyn sempre destaca o que axudou ao Goberno de esquerdas chileno, azuzado pola dereita e a CIA, nunha folga que os mercadores e camioneiros organizáronlle dúas veces en 1972. Co risco das comidas diarias da poboación, máis de 500 teletipos instalados nas empresas permitiron coordinar os almacéns de alimentos e os 200 camioneiros que permanecían fieis ao goberno, minimizando os efectos da crise.

Leigh Phillips escribiu que Cybersy foi o exemplo dunha sociedade postcapitalista que abriu o camiño aos cidadáns para facerse co poder. Pola contra, o autor da introdución do proxecto na Wikipedia en castelán di: “O sistema para a súa época era demasiado avanzado para poder utilizar este tipo de ferramentas nun sistema social desadoito”.

Un dos protagonistas, Fernando Flores, dixo: “A cibernética ten un poder limitado cando alguén está a tratar de matarche”. Cybersy tamén foi mascado polos militares o 11 de setembro de 1973.