Tras o ultimato dos militares exipcios que tiña desde o principio un golpe de estado e as 48 horas do 1 de xullo pasado, o mércores produciuse o cesamento do presidente Mohamed Morsi, a disolución do Parlamento e a derrogación da Constitución. A noticia saíu á luz en medios de todo o mundo, Exipto volve ser noticia tras dous anos no epicentro dos temas secundarios. Por iso é conveniente contextualizarlo un pouco, xa que non sería moi preciso colocar o contador no tres primeiros días de xullo e analizar o que sucedeu unicamente desde ese prisma. Trataríase de prescindir da complexidade do que se está vendo en Exipto desde xaneiro de 2011.

A expulsión de Mubarak do trono entendémolo en función das características dunha revolución clásica e quizá de aí proveñen os problemas de comprensión actuais: Morsi foi derrubado polos militares, pero non se pode negar que sen a mobilización dunha gran parte do pobo, os Irmáns Musulmáns xa non estarán fóra do Goberno.

Entón, tal e como puxo o diario The Guardian na súa portada do 4 de xullo, estamos ante a segunda revolución exipcia? Tendo en conta que os elementos da época de Mubarak empezaron a reaparecer, como se pode confirmar isto? Que é a contrarrevolución? Da man dos mesmos manifestantes que fixeron a revolución?

Entre a revolución e a reforma

Un artigo publicado en abril deste ano polo sociólogo Asef Bayat na revista New Left Review pode dar boas pistas para entender o que está a suceder. No texto “Revolucións nos malos tempos”, situou os acontecementos que estamos a ver en Exipto desde 2011, mesmo en Tunes, nun lugar indeterminado entre a revolución e a reforma – utilizou a palabra “refolution” para describir o fenómeno, algo intermedio entre “reform” e “revolution”.

O movemento de masas en Exipto, segundo Bayat, é a revolución que pretende conseguir a reforma a través das institucións dos réximes actuais. E a forma de conseguilo é unha mobilización constante, mantendo aos que gobernan os movementos populares baixo a súa vixilancia. “Polo demais , as refolquiaciones teñen un risco permanente de restablecer a contrarrevolución, porque as revolucións non se produciron nas institucións crave do poder do Estado”.

Por que as revoltas populares de Exipto e Tunes adquiriron este carácter? Entre as características que destaca Bayat, hai que ter en conta que o ditador se caeu moi rápido. Isto fixo pensar que a revolución acabou e alcanzáronse os obxectivos: eleccións democráticas en Exipto, presidente elixido por maioría da cidadanía –non así, na primeira volta Morsi conseguiu o 24,7% dos votos; na segunda, o 52%, pero cunha abstención moi alta–, e a partir de aí unha traxectoria “normal”.

Bo, pois parece que non van ter unha normalidade así durante algún tempo en Exipto: A falta de decisión, os problemas de organización, a falta de visión estratéxica e de liderado dos manifestantes que derrubaron a Mubarak hai un ano permitiu aos Irmáns Musulmáns tomar o poder, a pesar do papel limitado que xogaron na revolución e que estaban mellor organizados. Non contentos coa súa forma de gobernar e cando o pobo saíu á rúa, en mobilizacións que poderían cualificarse como históricas por número de xente, volveron a aparecer militares en escena.

Con todo, a propia presenza de manifestantes na praza de Tahrir vai dificultar ao Exército establecer un goberno ditatorial. Mesmo antes de derrocar a Morsi, repetiron unha e outra vez que o obxectivo do ultimato non era intervir no poder e que parece que será unha nova transición a seguinte xogada do partido.

Longa revolución

Con todo, a lonxitude do partido non vai ser a mesma, xa que parece que imos ter prórroga e penaltis. Esta situación entre a revolución e a reforma, fai que o movemento popular exipcio sexa o mellor: que é un proceso inacabado e que, por tanto, se en cada momento o que toma o mando non cumpre as demandas dos manifestantes que ocupan a praza, a posibilidade de cambio de goberno sempre estará encima da mesa, aínda que tamén se abre a porta ás manifestacións oportunistas das forzas que non teñen nada que ver co espírito de 2011.

En definitiva, na imaxe de Bayat, en Exipto poderiamos estar ante o teorizado por Raymond Williams no seu libro The Long Revolution (A longa revolución). Unha revolución complexa que afecte a moitos ámbitos, máis aló do económico e social, e que pode cambiar a cultura e as relacións interpersoais. Un proceso que pode durar anos e que vai requirir unha análise máis ampla, máis aló dos acontecementos puntuais.