Coatzacoalcos (México), c. 1502. Malinalli Tenépatlm naceu no seo dunha familia nobre, posteriormente chamada Malinche, Malintzin ou Dona Mariña.

Ao morrer o seu pai, a súa nai volveu casar e tivo un fillo co seu novo marido. Aínda que Malinalli foi o primoxénito e lexítimo herdeiro, os seus pais, segundo algunhas fontes, decantáronse polo fillo e a nena foi vendida como escrava para achandar o camiño ao seu irmán pequeno. Outra versión di que ao final dun conflito entre mayas e mexicanos regalóuselle ao gañador, o xornalista de Tabscoobe. O certo é que a nena, que foi membro da nobreza, converteuse en escrava. Pronto, ademais do idioma nahuatl da súa terra natal, Malinch dominou tamén a lingua maya.

Cando os españois chegaron á zona de Iucatán, os mayas decidiron evitar a confrontación e en 1519 entregaron aos conquistadores que mandaban Hernán Cortés alimentos, roupas, ouro e escravos para expresar a súa boa vontade; Malinche, bautizado ese mesmo ano como parte do agasallo de benvida. Inicialmente correspondeulle estar ao servizo de Alonso Hernández de Puertorriquero.

Pero Cortés avanzou cara ao oeste da costa do golfo e chegou aos campos da lingua nahuatl. O tradutor Jerónimo de Aguilar dominaba a lingua maya, pero non era suficiente. Malinche foi conducido á beira de Cortés para que exercese de intérprete nos novos territorios conquistados.

Aprendeu castelán rapidamente, gañou a confianza de Cortes e, ademais de ser tradutor, foi secretario do conquistador e, máis tarde, amante. A pesar de nacer un fillo desa relación, ao finalizar a conquista, Hernán Cortés volveu xunto a Juana de Zuñiga, a esposa que lle deixou en España. Malinche casou entón co hidalgo castelán Juan Jaramillo. Segundo un documento de 1529, Jaramillo, tras enviudar, pediu permiso para volver casar. Por iso sabemos que Malinche xa morrera, probablemente de vexigas.

“A conquista da Nova España débese en primeiro lugar a Deus e en segundo lugar a Dona Mariña”, escribiu Hernán Cortés nunha carta. Durante moito tempo, Malinche foi considerado un traidor que facilitou a conquista dos españois, pero ultimamente os historiadores están a analizar ao personaxe desde outras perspectivas. Os seus compatriotas rexeitárono e levárono á escravitude, mentres que a súa lealdade aos conquistadores permitiulle recuperar a liberdade e o rango social. Ademais, non se lle pode atribuír a responsabilidade do éxito da conquista; a fame de ouro dos españois, a superioridade militar e as pragas foron moito máis decisivas que as traducións de Malinche. Poida que acusáseselle, segundo fontes contemporáneas, de tentar paliar os danos da conquista cando participaba nas negociacións entre conquistadores e conquistados, xa que tratou de evitar derrames innecesarios de sangue.