O silencio é unha das materias que máis cambiou nos últimos tempos.

Este tema utilizouse principalmente para facer visibles paradoxos rechamantes e poéticas. Expresións como “silencio significativo” ou “silencio exaltante” son habituais tanto na práctica diaria como na literatura. Segundo Schopenhauer, por exemplo, o silencio é o berro máis forte. A culminación máis segura deste misterioso silencio pódese atopar na poesía amorosa. Si quixésemos facer un remix lírico (mesturando soamente as liñas de versos de dous autores do Século de Ouro de España), poderiamos obter o seguinte razoamento: “Pregunte ao meu silencio, que fala máis elegante que eu; o silencio di moito en silencio, que é a linguaxe dos amantes, e si o meu silencio non sacou nin unha soa palabra non sei que dicir(1)”.

O máis característico deste silencio do pasado é que é unívoco ou dun sentido único. O que está calado di unha soa cousa. Na actualidade, desde que probamos o froito do manzano da Postmodernia, facendo imposible a inocencia, o silencio encheuse de múltiples significados, máis aló do que calquera quixese advertir(2).

Isto é máis evidente cando salgue o tema do compromiso. Todos temos claro que cada un di o que di, que estamos a dicir algo sobre o tema que sexa. Acúsanos tanto como o que dicimos sen mencionar o que deixamos. Os poderes a miúdo actúan en omisión (ver, por exemplo, e entre outras cousas, a política de silencio de EiTB ao redor de Espazo Libre).

Como a natureza do silencio é polimorfa, a pregunta cantada por Laboa, “que di o que cala cando cala?”, non é suficiente. Temos que abrilo.

Dicimos todos o mesmo cando calamos? Parafraseando a Uxue Apaolaza, que (non) di cada un que está calado cando o silencio é de moitos? Quen, que centro de poder, decide de que nos estamos calando? Calamos todos igual? É posible acalar tamén en diferentes idiomas? É dicir, en todos os idiomas que sabemos non estamos a dicir o mesmo, cando decidimos dicir algo nun deles (apostar por un compromiso concreto)? Existe tamén un silencio en función do lugar, que cambia de significado? E en función do tempo? Na Sevilla do século XVI, de que se falaba non exactamente? Sobre a opresión das razas negras(3)? Do pecado inmencionable(4)? Que vou dicir mañá co que non digo hoxe?

Ninguén ten por que responderme.

* * *

(1) Consultade ao meu silencio / que falará en maior estilo. / Farto o silencio con calar responde, / que o silencio é retórica de amantes. / Porque si o meu silencio non falou / non sei dicir máis. As dúas liñas centrais son de Calderón da Barca; o resto son de Gabriel Bocángel; en total, tomadas de tres traballos diferentes.

(2) Podo aventurarme a dicir (probablemente demasiado erróneo e ambicioso; por tanto, mellor nunha nota) que a traxedia do home posmoderno (comunicativa) consiste na limitación do desexo e na infinidade de significados. Antes, a traxedia do individuo era consecuencia dun choque entre o desexo ou a vontade infinita e a materia finita. Antes, non podía dicirse. Agora xa non se pode calar.

(3) Nesa época, o 10% dos habitantes de Sevilla eran escravos ou libertos negros.

(4) A xesuíta Pedro de León, confesor do cárcere de Sevilla, supostamente coñeceu 114 casos de sodomía de primeira man.