AMETS Arzallus: A nós Zuka

A nós Joxe facíanos o zume, e iso non é tan habitual en Izarraitz, menos aínda nunha persoa afeita a declinar a picardía hitana da linguaxe, pero a nós Jox facíanos o zume, e eu tomábao como un xesto de proximidade.

José vivía separado das lóxicas existenciais, máis vello e máis zumento, explicáballe unha ardilla na cara, e Oranda non é Urepele, pero el tamén está bastante arriba, nun carreiro ben arqueado, pero el non quería máis que baixar á praza, botara brea naquela estrada.

Jox quería versar e loitou até a morte, contra todos os que lle rodeaban, manifestou o seu desexo de xogar na vellez. Non se pode pedir máis a unha vida, Joxe morre na primeira liña da fronte do xogo.

Andoni Egaña:E ademais..., rimar!

“Joxe, sei algo en América” puxéronlle o punto non fai moito en Mallabi. “Iso está moi lonxe na hamendika”, comezou a resposta, e aínda que acabase aí, bastoulle. Pedíronme que escriban algo sobre o verso de Joxe Agirre e nese trece sílabas pódense apreciar algunhas das súas características máis importantes: rapidez e idoneidade. De súpeto, era a única persoa á que respondía con tanta exactitude, sen esaxerar o son e con brusquedad. Por outra banda, o verso de Oranda irrompía con facilidade e dozura nos oídos, entre outras cousas porque tamén el, guiado polo oído, era lanzado. Sabía frivolizar a complicidade como poucos e un dos aspectos máis belos do verso, polo menos para min, é ese. Era mestre en pronunciar os verbos sen necesidade de declinar as palabras nin de forzar a linguaxe, tirando da sonoridad e meténdoos até o límite, expresando o que quería.

Unha vez máis en Zestoa, hai tempo, pero como Joxe non era xa un neno porque as pernas xa comezaran a fincarlle, déronlle outro punto: “Que tal estás, Joxe, no xeonllo?” e respondeu: “quedo atrás na compañía. Baixámonos moito nos tempos, e ti estasche tomando o pelo nos costados.” Escribín todo á mantenta seguido e non no molde de liña, para que nos deamos conta de que ese verso se recolle tan ben como si estivese a falar con catro palabras. De feito, si tivese que traducir o estilo de Joxe a unha soa palabra, diría que facía un “bertso de esquerda”. Chamo “o verso da dereita” ao verso que ten moito peso a palabra rima. A palabra “tripulación” é unha rima, o que se pode pronunciar na súa frase anterior é moi limitado. Si, pola contra, nos rimamos con “Dago”, case podemos dicir o que queremos antes. O verso que rima a “tripulación” ten que tomar peso á dereita, ao final da frase, e o que rima “está” á esquerda, ao principio da frase.

Todos formamos versos á esquerda e á dereita. Pero Jox tiña un instinto especial para colocar a carga no comezo da frase. Si fixámonos no verso de Zestoa, non existe unha lista de rimas no mundo que unan “unha época de amigos e aldamen”. Pero Oranda coseu ben o verso e explicou ben o que quería dicir. En resumo: moitos de nós eliximos a palabra rima e logo tentamos dicir o que máis se achega ao que queremos dicir. Joxe, despois de pronunciar a frase, imitábaa.

Estou seguro de que si lese isto, respondeume cun sorriso que suavizase a miña mirada e negoume: “Non sei… Eu tamén teño que escoitar máis do que non quero, que dicir o que quero”.

Iñaki Murua: Axiante

Si non me equivoco, xa existía a obra de teatro “axari axianta”. Pois, Joxe Agirre era un home dese carácter: os axios, as accións, as accións… eran os que naturalizaban as súas actividades e os que naturalizaban a súa actividade.

Nacido no caserío Oranda, Joxe era un baserritarra reforzado polos músculos, aproveitando as obras non moito máis lixeiras da canteira e a distancia que lle deixaba o bertso. Amaba o traballo e sentíase a gusto naquilo (onde lle gustaba, non hai versos! ), quizais por iso, tiña fama de que andaba tarde á miña maneira “Hoxe tamén terá un tenreiro que nace ou… Ten unha vaca que lle fai a media ducia de vacas ao ano… en algures” ouvinlle a un dos seus amados bertsolaris.

Pero, a pesar da tardía marcha, non volvería sen darlle a súa no lugar en que se foi. Sempre alerta, sempre esperando a que o amigo diga o que di e a resposta xa está preparada! Pouco menos que perdoaba Jox, é dicir, que o máis inesperado e inesperado resbalón bastáballe para chegar á cuña. Iso era o importante, ese capricho malicioso, non o que che quita o mellor que tes, senón o que che enganaba e enriquecíache cunha gran contribución. Un amigo intelixente que facía o seu e que deixaba que se fixese o seu, puro e que amaba as cousas na súa crueza. Maneiras especiais e espontáneas de dicir, protexendo da crueldade o que se dixo crudamente. Tanto en competición como sen txapela, a máis punteira pedía realizar tantos programas, sinal de que os afeccionados aos bertsos queríano e apreciábano moito. E cun estilo tan exixente e competitivo, son proba de que poucos bertsolaris actuaban nos bertsos, como exemplo de que varios mozos bertsolaris elixisen o bertso de Joxe ou como desexo que quixese adquirir.

Nada diso, nin o seu nome, nin os seus estudos, amedrentáballe cando Joxe empezaba a cantar. E na maioría dos casos, ademais, espremer os títulos e a suposta sabedoría do seu amigo. Cando as mulleres se atopaban na praza, aínda que era maior de idade cando se pillaba a Joxe, case diría que a el afectáballe o menos dos maiores bertsolaris. Non cambiara o seu estilo de xadrez nin o seu estilo de actor, nin cambiara o seu estilo de actor ou de bertsolari, e cando se atopase fronte a el enganoulle.

A resposta punitiva e, case sempre, acertada a medias co que dicía, con elegantes alusións ao punteiro que lle daba de paso, era o seu carácter de cordeiro moi querido polos afeccionados.Unha vez Joxerra Gartzia puxo estes puntos como exemplo:

J. Gartzia:Non sempre
se
pode estar quieto, J. Aguirre:por iso estou

aquí ocupada,

pero


teño un escrúpulo nas miñas entrañas J. Gartzia: Igual son
iguais
Holanda e Oranda, J. Aguirre:foi

curiosa a túa
propaganda
Izarraitz na pena curada eu nacín –…
Holanda está outra vez a distancia.

Rima posuía tamén as súas e empregábaas como ninguén;a saúde, a bilis, a bilis, a que me necesitas, a que me tes…

Ten e terá seguidores o noso xadrecista; xa ten e terá sitio o seu verso. Case o baleiro que nos deixou, aproveitándonos do que nos ensinou e deunos, nas prazas que sabemos encher canto antes!

Jexux Mari Irazu

Con Uztapide e Basarri, a miúdo
con Lazkano.
En Zirika con Egaña, con
Euskitza, con Lujanbio.Con
Amuriza e Uria...
cinco xeracións... convertendo o
vello
en algo novo para a historia.

Ao redor de cen prazas, Joxe, un pincel
con
tantos sorrisos pintados nas caras, inmensa serie de
anos.
Sempre demostrando que
hai vida
fóra da
competición...
(E por que non, quizá a
vida estea fose.)

De onde se ía a retorcer o
idioma, canto podía Agirre angustiar ao
seu pulpa e atacar os tempos desde o
máis fino.
Esas calidades raras
no bertsolarismo...
Aos descendentes custaranos
moito que digas a verdade.

Imanol Lazkano

Xa non era un
mago por casualidade nin por casualidade, senón que a
pregunta do
coello versaba sobre onde tiña o coello. unha
bonita etapa no bertsolarismo
que
Joxe ti reserváchesnos, a última e estraña pedra da
doutrina de Txirrita.Cada


chispazo
que dentro de
ti rodeábache estaba
magníficamente gornecido de canas e de adornos de frases.Aos
nosos ollos encheu

de bágoas o gozo que durante tantos anos proporcionounos
.O


aire fresco que respiraba na
montaña non estaba
contaminado, por iso estabamos sempre
famentos do teu verso.
Aínda que o que
saciou por
non poder querer máis, non ten un nomee
GRAZAS POR MIL GRAZAS.