Nos euskaltegis, o número de alumnos e alumnas está en constante descenso. Na Comunidade Autónoma Vasca no curso 1986-1987 o número de alumnos era de 45.974 e no curso 2011-2012 de 35.132. Chegou o momento?

Mertxe movíase: Non o creo. Vendo os datos dos últimos quince anos, é certo que 10.000 alumnos menos se achegaron aos euskaltegis. En máis dunha ocasión dixéronnos que a alfabetización na euskaldunización de adultos chegou ao seu punto álxido, polo que deberiamos dar por terminada a nosa vontade. Todos os que estamos aquí nacemos para pechar as nosas portas. De todos os xeitos, si vemos outros datos creo que non chegamos a ningunha parte. A proporción de castellanohablantes, sempre ligada á CAV, sitúase en torno ao 50%. Este pobo dixo unha e outra vez que quere vivir en eúscaro. Se algo tocou arriba non foi alfabetizar a euskaldunización de adultos.

Máis de 45.000? Non me atrevo a dicir si haberá máis que iso, pero que tocou arriba. Nos últimos anos foi a política lingüística a que baixou, con políticas lingüísticas máis atrevidas, etc., hai todas as variables para volver crecer.

Joserra Olano: Esta cifra, tal e como se aprecia no ranking, parece que foi un descenso constante e iso non foi así. Nos cursos 94-95 e 95-96 estabamos a par deses 45.000 alumnos e en Navarra chegamos a ter case 6.000 alumnos.

Aquí fixámonos no número de alumnos, e sería un dato interesante, si quixésemos medir o impacto da actividade na sociedade, coñecer o peso que temos nas horas de clase. En Navarra non temos datos concretos, pero temos a sensación de que os módulos están a baixar, o ritmo dos cursos está a diminuír, en lugar de ir compactando, para reducilos.

Estou completamente de acordo co que dixo Mertxe. Si chegou ou non, non vou entrar. Teño claro que a nosa actividade está enmarcada en determinadas políticas lingüísticas. Aquí [na CAV], sen dúbida, os retrocesos que se produciron nos últimos anos influíron. Fíxose moito menos do que se podía facer e pódese facer neste sector. Si a vontade política fose outra, o tamaño da euskaldunización de adultos fose diferente. O de tocar arriba… Nesta ocasión tocariamos abaixo. En Navarra dicímolo así, que tocamos abaixo e agora tócanos subir.

Pedro Lonbide: Algo chegou ao seu punto álxido. Non creo que haxa número de alumnos, senón sistemas. Levamos a lume de biqueira o sistema que regula e move a alfabetización da euskaldunización de adultos e alargámolo demasiado. A sociedade cambiou, as necesidades e os desexos dos alumnos tamén, e estamos co mesmo parámetro que fai 30 anos. Iso é o que tocou arriba e iso é o que hai que cambiar, chamen política lingüística, como queremos chamar.

En canto ao número de alumnos, eu creo que non se pode andar máis aló de aí. Temos que limitalo, 30.000 ou 35.000. Pero non imos chegar ás cantidades de outrora, porque a metade está euskaldunizada ou se achegou ao eúscaro.

Situándonos no novo sistema ou política lingüística, pregúntome que queremos conseguir coa outra metade que nos queda. Até agora non lles atraemos ou non sentiron a necesidade de vir. Non sei si aquilo que ten que ser o obxectivo tamén ten que ser euskaldunizar ou si hai que expor algo para eles. Para iso necesitamos outro sistema.

Idoia Goñi: Non queda moito por dicir. Como atraer a este 50% do non vascoparlantes. Non sei o que deu o sistema, o euskaltegi ofreceu moita consistencia durante moitos anos [cursos de moitas horas semanais]. Isto significa unha gran dedicación diaria. Pedro di que a vida cambiou moito. Ofrecemos módulos menos densos: dúas veces á semana, os sábados, o autoaprendizaje… Pero hai outro factor: nos últimos anos non se xerou ningunha necesidade respecto ao eúscaro. Volvo á política lingüística, non se interesou, non se inventou, non se creou ningunha necesidade para que o cidadán estea preocupado. Moita xente está preocupada por aprender idiomas; apréndese inglés, apréndese alemán, non é barato, pero teñen un prestixio que non se lle deu ao eúscaro. Nos últimos anos produciuse un forte declive. Iso non atrae á xente ao euskaltegi.

Hai vinte anos, de oito a dez, tiñamos ao euskaltegi a lume de biqueira, había militancia e ganas de vivir en eúscaro. Hoxe sabemos que o perfil non é ese, vén cun obxectivo moito máis finalista a aprender eúscaro. A necesidade está moi coxa, falta prestixio e vai en contra de nós.

J. Olano: Estamos a falar dun 50% do alumnado. En Navarra, esa porcentaxe sitúase no 80% da poboación.

M. Múgica: A Lei do Eúscaro cumpriu 30 anos, creo que se fala de alfabetización da euskaldunización de adultos nunha liña. En calquera proceso de normalización lingüística hai dous alicerces fundamentais: a educación e a transmisión, a alfabetización da euskaldunización de adultos. Si puxéronse no noso lugar os recursos e as forzas que se puxeron no ámbito educativo, quizá estariamos noutro lugar. Os dereitos coméntanse e coméntanse a miúdo. Aquí houbo necesidade de aprender castelán, pero o dereito a aprender euskera… non o sei. Si imos a Navarra ou a Iparralde, que dicir. Ademais, ter que pagar... O rumbo non estivo moi claro e despois de anos chegamos á situación na que chegamos.

Pedro di que o sistema está anticuado. Terá leis que nos rexen… tantos anos como nós. Quizá non responda ben ás necesidades actuais e estamos a responder ás necesidades da sociedade. A política lingüística, a miúdo, témola que facer nós, e nós somos parte, non autores.

P. Lonbide: A escola fixo dalgunha maneira o seu traballo e tamén hai que reivindicar o que habemos euskaldunizado todos estes anos, levamos a moita xente á sociedade. Os que quedan preocúpanme máis e por que non logramos traelos a casa. Por iso referíame ao sistema e á política lingüística. Todos os euskaltegis tentamos adaptarse á nova situación. Mertxe dixo que ás veces nós fixemos política lingüística. Pero moitas veces atopámonos coas portas pechas, tivemos problemas e é moi difícil afrontalos.

Por que se reduciu o número de alumnos? Cales son os vosos factores máis importantes?

J. Olano: Produciuse un enfraquecemento significativo da motivación e é posible que o meu punto de vista estea totalmente condicionado porque veño de Navarra. Con todo, creo que nos últimos catro anos tamén na CAPV produciuse un enfraquecemento da motivación. Moitas veces diciámoslles aos gasteiztarras, “agora mesmo están navarros”. O discurso lembrábanos o que utilizaba o noso querido Miguel Sanz nos anos 1999-2000. Por exemplo, a apología do inglés.

A motivación instrumental ou finalista tamén se debilitaría, paréceme que a importancia do eúscaro diminuíu a partir de aí [de Navarra]. Refírome a estes últimos catro anos.

A aprendizaxe do idioma require esforzo e non se facilita o camiño. Falta vontade política. Hai pouco un parlamentario de UPN díxonos: “Pareceríame moi mal, como vostedes reclaman, que a xente non teña que pagar por aprender eúscaro e que teña que pagar por estudar alemán ou inglés”, lembroulle como se organizan os cursos gratuítos para aprender en castelán. É a mensaxe que recibe o cidadán con esa mentalidade…

I. Goñi: … que non é o seu idioma.

M. Múgica: Este curso uníronse tres factores: a crise económica fai que a xente non teña diñeiro para pagar a matrícula, elimináronse as axudas para estudantes e falta prestixio na lingua.

I. Goñi: Cada vez máis estudantes din “eu non podo adiantar o diñeiro”. Dille, “o concello subvencionarache si cumpres a asistencia”, “si, pero agora non podo adiantar o diñeiro”.

M. Múgica: Iso viuse moito.

P. Lonbide: Non hai moito tempo que un díxome textualmente: “Eu teño agora 300 euros e podería pagar a matrícula, pero con ese diñeiro prefiro facer un curso de antenista. Sei que vou ser máis
rendible”. Relacionado co diñeiro, tamén hai clases de idiomas e estamos a competir dalgunha maneira con eles. Si a matrícula do ano é de 70 euros, a nosa é de 300 e máis. Tamén vexo esas incoherencias do sistema.

J. Olano: Aquí estoume provocando desde fóra, pero tamén nos chamou a atención o decreto de excepción [os alumnos terían o certificado de eúscaro por realizar os seus estudos en eúscaro na escola]. Isto tamén influirá no peso da motivación instrumental.

M. Múgica: Cambiaron unha situación por decreto, sen que se produciu ningún cambio na realidade. Por decreto todos hanse euskaldunizado. Non creo que vaian cambiar o decreto.

P. Lonbide: Ten que existir un decreto deste tipo. Así dicimos: “Non sei a que oposicións vou e non me fan probas de castelán, e o de euskera por que si?”. O decreto vai por aí, si estudaches en eúscaro, que che vou a pedir? Pero os froitos que dá a escola chegan a iso? É moi difícil que o Goberno diga “fixemos un decreto pero a escola non o garante”. Iso é o que debería garantir o Goberno.

M. Múgica: Por iso dixen que non retirarán a lei, que non se arroxarán pedras a ti mesmo. Pero a realidade non cambiou e de súpeto deu unha auténtica revolución cristiá. Por outra banda, non se explicou ben, ninguén sabe moi ben o que vai achegar esa lei. Tivemos que aparecer en varios centros.

Notástelo nos euskaltegis?

P. Lonbide: Si. “Eu quedei libre e non me vou a matricular”.

I. Goñi: Iso é o que che fixo ser euskaldun, e nin sequera tes que usalo, porque es euskaldun.

M. Múgica: Ademais, en castelán, “entón non teño que…”. Virxe santa!

P. Lonbide: Vostede dixo antes: en moitas políticas lingüísticas habemos feito nós mesmos, os euskaltegis. Nós temos moi pouca xente máis, a nós véñennos os alumnos e fannos todos estes comentarios. Ao ouvir estas cousas, digo eu, pero sabe o que debería sabelas? Non, non o sabe, e non llo preguntaron a nós.

Mencionastes o sistema, a política lingüística... Que papel ten a Administración na euskaldunización de adultos? Que tedes que pedir?

J. Olano: Pídeo? [Ao Goberno de Navarra] Para non atacar o eúscaro, para non considerar o eúscaro como unha enfermidade contaxiosa. Este sería o primeiro paso, aínda que non fixese nada a favor. Pedir vontade política para impulsar o eúscaro paréceme un soño de can. A Lei do Vascuence data de 1986, é unha mala lei, pero se no seu desenvolvemento houbese outra vontade, dese oportunidades de seguir adiante no seu momento. Pero non se fixo así, foi a actitude do médico ante a peste: para non divulgar o que teño que facer. O Decreto Foral 2003, polo que se regula o uso do eúscaro na Administración, é por exemplo, o Decreto Foral de Redución de Uso. Foron moitas. O labor práctico de Euskarabidea consiste en xestionar recursos cada vez máis reducidos proporcionados polo Goberno. Nos últimos once anos, os euskaltegis de iniciativa pública de Navarra viron eliminados tres cuartas partes da axuda que recibían na euskaldunización de adultos.

Si tivésemos outra administración pediriámoslle vontade política, que se aceptase o proceso de euskaldunización, que se considerase beneficioso e que tivese vontade de difundilo. Desde 1999 a política lingüística do Goberno de Navarra foi moi agresiva. A crise é unha escusa excelente, pero os euskaltegis de iniciativa popular sufriron o maior recorte en 2005 e entón non había crise.

M. Múgica: Escoitamos unha e outra vez que os euskaltegis somos estratéxicos, e si o eúscaro gañou máis de 300.000 falantes nos últimos 30 anos, aproximadamente 100.000 debéronse aos euskaltegis. Palabras bonitas. Pero hai que pasar do devandito aos feitos. Si dáselle o lugar correspondente ao eúscaro e tamén á alfabetización da euskaldunización de adultos, é dicir, o recoñecemento, pido á Administración que dea o seguinte paso. Como? En colaboración. A VPL [Viceconsejería de Política Lingüística] marca a lei, pero debería estar connosco porque somos os que traballamos cos alumnos, os últimos da cadea.

A colaboración coa administración é agora débil?

M. Múgica: Ten moito que mellorar. Queda moi bonito dicir “vós sodes estratéxicos”. Seremos algo si cada ano pasan polos nosos euskaltegis máis de 35.000 alumnos. As cifras son impresionantes, é igual que o alumnado de Educación de Álava. É moito! Pero esa estratexia ten que ser vistida, con recursos, con admisións, etc.

Doutra banda, a política lingüística debe ser moito máis transversal. Na normalización do eúscaro estamos a traballar moitos axentes, o mundo laboral, os medios de comunicación… e para iso necesítanse políticas transversais. Por exemplo, nós (quero dicir AEK) cando nos presentamos a un concurso pregúntannos si temos un plan de igualdade feito, de medio ambiente… Por que non pregúntannos si temos un plan de eúscaro? Si é transversal, o coñecemento do eúscaro tamén é un instrumento moi importante para a convivencia. Enviando esta mensaxe, quizá pasemos das palabras aos feitos.

Tamén lle pediría unha política lingüística que teña en conta a todo o territorio, aínda que só sexa tida en conta. Hai acordos con Navarra e Iparralde, que sexan eses acordos para que o euskera avance.

P. Lonbide: Socializar ou… non sei como chamalo. Cos individuos sabemos que facer. Aí temos o Goberno, eu creo que está moi lonxe, fai campañas, marca obxectivos, pero realmente non chega á terra, á cidadanía. Por outra banda, aí estamos nós tentando subir de abaixo a arriba, pero non sei até que punto atopámonos. Pediríalle que esa proximidade e as medidas que realmente toma sexan de arriba a abaixo. Que se analicen os recursos que hai que utilizar para chegar a calquera cidadán ou cidadá. Por exemplo, como conseguir que senta que o eúscaro é válido, que vai ser enriquecedor para el, que non é obrigatorio sacar a EGA… Ese traballo facémolo nós, a mensaxe (campaña) si, pero logo non hai nada, non hai acción para desenvolvelo.

Pensando nos traballadores da administración, pediría á administración que sacase rendibilidade aos miles e miles de traballadores que habemos euskaldunizado. Estou convencido de que fixemos un esforzo enorme, empregouse unha fortuna extraordinaria e non conseguimos levar a cabo o efecto multiplicador que eses resultados deberían ter. Están euskaldunizados, pero están aprendidos en eúscaro, puntos. Co que aprenderon, eu xa demostrei que o aprenderon, e case sempre se acabou.

I. Goñi: Imos ao de sempre, é cuestión de vontade. Porque te sentes euskaldun, porque alguén do departamento empúxao… entón demostramos que se utiliza. Pero os euskaltegis non sabemos até onde se utiliza o apreso. Esta medición é moi importante e debería facerse.

P. Lonbide: Moi importante.

I. Goñi: Na Comunidade gastouse moito diñeiro á conta de todos os cidadáns.

P. Lonbide: Moito. Atreveríame a dicir que se tirou o diñeiro. Doutra banda, o da liña transversal é imprescindible. Non pode ser unha rama da rama do Goberno Vasco, e o resto nin a ven nin senten. Aí debería estar encima, dicindo, aquí temos outro paraugas para todos.

M. Múgica: En canto ao prestixio, o líder do Parlamento é vasco. Ponse os medios para que a mesa funcione en eúscaro… É un acicate para o prestixio. De todos os xeitos, iso convértese en noticia en Correos!

I. Goñi: Até agora non foi unha práctica habitual.

P. Lonbide: A lei de normalización ten 30 anos!

M. Múgica: Non é diñeiro, porque dinche, “agora tamén pídenche diñeiro” e non é iso. Outras medidas indirectas a miúdo teñen un efecto maior que as do diñeiro.

J. Olano: Á Administración correspóndelle tamén dar exemplo nas prácticas lingüísticas.

M. Múgica: Esa é a palabra, o exemplo.

J. Olano: Pero non o son. En Navarra dicímoslles, facemos un xesto, empecen a estudar parlamentarios e parlamentarias en eúscaro, ese é o camiño para traballar a motivación, dar prestixio á lingua. Non o farán, pero eles tamén teñen claro cal é o camiño.

I. Goñi: Ao cidadán parécelle incrible que un político exprese a súa vontade de aprender. Pode levar anos falando en eúscaro indebidamente nas radiotelevisiones. É un xesto moi bonito, pero levas cinco anos tentándoo. Non sei onde están as prioridades…

J. Olano: Pediría á Administración que fose capaz de dar o servizo en eúscaro ao cidadán. Paréceme a mellor maneira de traballar a motivación.

I. Goñi: O que se ten que pedir á Administración ten que ir por dúas vías. Por unha banda, habería que estimular as campañas de aprendizaxe de eúscaro entre a poboación (por exemplo, a subvención directa aos alumnos pola superación de nivel). Doutra banda, dispor de subvencións máis sostibles que sirvan para fortalecer o sector, o que nos poría en condicións de desenvolver os proxectos e programas axeitados para o futuro. Iso non quere dicir que non o fagamos, pero a situación económica tamén nos condiciona, por suposto.

Cales son ou poden ser novos sectores de mercado?

I. Goñi: O novo sector, o novo mercado… Creo que entendín a pregunta, pero, ao fío do que dixo Joxerra, si o cidadán non ten dereito a recibir todos os servizos en eúscaro, non se que novo mercado temos que investigar. Si tivésemos o básico cheo.

No paro hai moita xente, sen horas que facer.

P. Lonbide: Falar de novos mercados e parados, por exemplo, paréceme un gran paso atrás. Non é cuestión, “como temos que euskaldunizar a alguén imos coller aos xubilados, logo…”. Nunha época si, chamabámolos persoal da administración, Ertzaintza, Osakidetza, xustiza, colectivos, e en certa ocasión dixéronnos, “os colectivos terminaron”. Máis que mercados ou sectores, mencionaría novas funcións. Até agora tivemos unha tarefa, agora para que necesitariamos as políticas lingüísticas? Por exemplo, os mozos van ser titulados por decreto, pero non temos nada que ofrecer a eles? Témolo.

M. Múgica: Aínda son moitos os que teñen que aprender euskera, e hai outra bolsa dos que teñen que mellorar. Neste sentido teremos que traballar conxuntamente coa educación, veñen dalgúns centros. As cuestións relacionadas co uso tamén se teñen que facer de forma conxunta, o que supera lixeiramente o noso ámbito. Doutra banda, hai que euskaldunizar o mundo laboral, aí tamén temos outra especie de mercado, e aí tamén estamos. Aí está o ESEP [Plan de Acción para a Promoción do Eúscaro da VPL] e imos pór os obxectivos medibles. Voume a ir, a traballar xuntos, estamos moi atomizados. Empuxáronnos moito a que cada un móvase polo seu camiño.

J. Olano: O campo é impresionante, si aquí vedes un amplo campo, non digamos nada en Navarra. Un de cada catro novos estuda actualmente no modelo D. Piense na máquina de crear monolingües castellanohablantes.

P. Lonbide: O marco europeo non distingue entre alumnos e usuarios. Define como usuario a un falante que está a aprender calquera idioma, xa sexa dun nivel ou doutro. Deberiamos deixar de distinguir estudar e utilizar e pór en marcha plans de uso de todos os niveis. Paréceme clave a do usuario, porque ao final queremos conseguilo, non só aprender, aprender e aprender, senón usalo de verdade.

Vostede deu un punto de partida para a seguinte pregunta, Pedro. Como compaxinarán os euskaltegis o coñecemento co uso? Que forza deben exercer no coñecemento e en que uso?

J. Olano: Mertxe dixo que “non nos corresponde a nós sós traballar o uso”. O uso… e a motivación tamén nos importa?

M. Múgica: Facémolo, eh!

J. Olano: En Navarra dixéronnolo en máis dunha ocasión, “a campaña que vostedes están a facer teríaa que facer o Goberno”. Si!Fálase
moito do uso, e sen dúbida ten moita importancia, pero tampouco hai que cegalo. Coa taxa de coñecemento que temos, a taxa de utilización non é baixa. A fidelidade lingüística é bastante grande. Vénme á memoria o frade de Arantzazu: a patroa ofreceulle unha cea, “que queres, un par de ovos ou unha chuleta?”; “ama de casa, por que non?”. Os dous… e o terceiro tamén está aí e paréceme que non se lle dá suficiente importancia. Refírome á motivación, á motivación para aprender e utilizar. Iso é o que ninguén inventa, nin nós nin os demais.

M. Múgica: Desde as nosas orixes estamos a percorrer o camiño para que o coñecemento e o uso vaian xuntos. Todos os euskaltegis están a traballar niso, as metodoloxías están orientadas a iso, son tan complementarias. Na nosa organización témolo en ADN.

P. Lonbide. Pero aínda que moitas veces este é a formulación, non o conseguimos.

M. Múgica: Como non o conseguimos, todos empezamos a facer outro tipo de actividades e programas. Polo ben dos alumnos: pagan unha fortuna, pasan varios anos, volven á zona castellanohablante e teñen que volver ao euskaltegi. De aí naceron as palabras berbalagun e outras cousas polo estilo.

I. Goñi: Moita xente dirache (estou a falar en Gipuzkoa), “só podo utilizar o eúscaro aquí [no euskaltegi], a miña contorna non é vasco”. Podes cambiar os teus hábitos para que as túas actividades sexan euskaldunes. De aí xurdiu Bagera [o proxecto mintzalagun que organiza a Asociación de Euskaltzales de Donostia]. Coñecemos a algúns alumnos que, a través desta iniciativa, dirixiranse aos espazos euskaldunes. Si non, dirache: “Eu non sei onde utilizar o eúscaro”.

Os euskaltegis ofrecen aos alumnos a posibilidade de achegarse aos espazos euskaldunes. Iso é o que tedes que facer?

I. Goñi: Somos o portal. É o noso traballo e, por suposto, facémolo.

J. Olano: Ese é tamén o noso traballo.

P. Lonbide: Eu creo que si. O que non sei é si hai que esixir e pode esixirlle ao alumno un esforzo tan grande: “Cambia os teus hábitos máis básicos”. Hai que facilitarlle ferramentas.

I. Goñi: Non obrigarás a ninguén a ir ao sitio das balas.

P. Lonbide: Moitos poden dicir, “Eu non os coñezo de ningunha maneira!”. Temos que dicirlle sen que cambie demasiado as cousas: aquí, preto de ti, tes estas cousas, aprovéitao. Si vas comprar tes a opción de ler este xornal, este en internet, si fas xardinaría...

J. Olano: Iso é o que chamamos afección ao estudante. Aproveitar as súas posibilidades. E non teño ningunha dúbida de que somos portal. Pómoslles a chave nas mans…

P. Lonbide: …e levámolos da man.

Afirmades que a vida cambiou e que os alumnos apenas realizan cursos intensivos de outrora. Que dirección deben tomar os moldes de ensino?

M. Múgica: Sigo pensando que a consistencia é o camiño, pero na situación actual debemos axuntar os nosos desexos cos desexos do cliente.

I. Goñi: Aínda que se sabe que o proceso de aprendizaxe prolóngase.

P. Lonbide: Alárgase porque lle pomos límite. Os límites de elevación deben desmitificarse. Serás usuario do eúscaro desde o primeiro día e utilizaralo segundo as túas capacidades. Non temos límites, tranquilos, así tamén podes aprender euskera, e así tamén poderás utilizalo. Porque si lle expós que, traballando dúas horas á semana, vai necesitar oito anos para aprender, eu diría, “deixareino”. A mensaxe debe ser diferente.

M. Múgica: Damos unha mensaxe dese tipo.

P. Lonbide: Pero a administración non sei até que punto… escoitamos aos “Arinaiztarras” e cousas así.

M. Múgica: Tamén de bilingüismo pasivo. A cuestión é que discurso queda na cabeza de todos e todas. De todos os xeitos, o que teño claro é que hai que suavizar o proceso de aprendizaxe (non sei cal é a palabra que temos que utilizar).

P. Lonbide: Suavizar, facilitar, difundir…

M. Múgica: O alumno ten un amplo abanico, e ás veces non o coñece ata que chega ao euskaltegi. Sempre debemos actuar en sentido positivo, xa que o esforzo que realizan é brutal. Si dille que necesita oito anos para aprender…

P. Lonbide: Non veño.

I. Goñi: Si quere EGA e hai dúas horas á semana, indicaráselle que necesita oito anos. Pero si, o ensino depende dos obxectivos dun mesmo.

J. Olano: Agora, con todo, temos unhas condicións excepcionais para a impartición de cursos intensivos por desemprego.