Gravóusenos sobre todo Gernika na memoria, pero é sabido que outras cidades vascas tamén sufriron o inferno das bombas durante a Guerra do 36. Eibar, por exemplo, foi a fronteira da fronte durante sete meses; sistematicamente, por terra e por aire, tras o bombardeo, a capital armeira vasca sufriu os horrores da aviación franco-italiana que sufriu un día antes que Gernika.

Con motivo do 75 aniversario destes terribles feitos, os axentes sociais e culturais de Eibar organizaron o pasado mes de abril diversas actividades nos seus respectivos ámbitos. Así, o grupo de danza Malestar e a asociación dantzan.com consideraron que das crueldades da guerra podíase extraer unha lección: “Parece que no sector da danza non nos levamos ben; hai discrepancias, cada cal vai pola súa conta... Comparado con miles de mortos, isto é unha bagatela. Aínda que non sempre coincidimos, estamos de acordo no fundamental”, explica Oier Araolaza.

Ocorréuselles dar forma a ese consenso, e o resultado foi a Declaración da Danza Vasca. O manifesto foi presentado o 21 de abril no Concello de Eibar, e foi entón cando recibiu as primeiras adhesións, mediante a súa firma. A continuación, realizouse unha soka-dantza por todo Euskal Herria. Mellor aínda, cando nos damos as mans.

Vellos problemas

O desexo de unidade foi a orixe da Declaración da Danza Vasca. A danza tradicional é un ámbito atomizado, sen liderado claro e sen representación institucional única. Así o recoñece Xabier Mendizabal, presidente da Euskal Dantzarien Biltzarra, asociación á que, supostamente, corresponderíalle ese liderado. O obxectivo principal é a consolidación do sector ao redor dunhas ideas básicas, polo momento é o que máis se está traballando niso, os promotores do manifesto, na procura do maior consenso posible dentro da “casa”. Con éxito, tanto Mendizabal como Oier Araolaza. Máis tarde virán os intentos máis serios de popularización.

En calquera caso, a Declaración pon de manifesto outras carencias e necesidades da danza tradicional. “No resto dos ámbitos da cultura as cousas están máis organizadas”, explica Mendizabal, “tamén dentro da danza teñen unha estrutura, profesores preparados, currículo”. Segundo o presidente de EDB, a danza tradicional ha percorrido un camiño moito máis amateur e militante, e iso ten as súas vantaxes, pero unha das consecuencias é que o sector necesita estruturas sólidas. Referímonos ás debilidades de outrora. Por exemplo: hai seis anos, nesta mesma revista, (ver reportaxe Etorkizuna dantzan eta dudarik, Argia 2.045). máis ou menos os mesmos problemas e os mesmos protagonistas.

A Declaración da Danza Vasca determina o impulso que necesita a danza tradicional. É un clamor de tres puntos, os dous primeiros son bastante xenéricos, mentres que no terceiro considéranse “urxentes as medidas de fomento do coñecemento, a transmisión e a difusión”. O documento sinala tres destas medidas, as máis necesarias: a creación dun centro de documentación público, a estructuración da formación e a sistematización da investigación. A palabra “Solicitar” non aparece en ningún sitio, pero a mensaxe ten destinatarios específicos, como veremos.

Un legado en permanente desmaio

A Declaración da Danza Vasca quere subliñar con esta frase a importancia dun centro de documentación. A historia vén de lonxe: Nos anos 1996-97, o Goberno Vasco realizou unha enquisa en todos os ámbitos culturais co obxectivo de coñecer cales eran as maiores necesidades, e o que lle esixiu a danza tradicional era aproximadamente o mesmo que na Declaración. Entre eles, o centro de documentación. O Plan Vasco da Cultura (2004) prevé, por último, a elaboración dun informe respecto diso. Non era o que querían os representantes do mundo da danza, pero si algo. O informe foi elaborado por Eusko Ikaskuntza e, como lembra Oier Araolaza, tivo unha clara consecuencia: necesitábanse accións urxentes, xa que moitos dos bens relacionados coa danza atopábanse en condicións moi desfavorables.

Non saberemos si o entón Goberno Vasco tivo a intención de dar resposta á necesidade, porque ano tras ano se produciu o cambio de Goberno de 2009. Despois de media lexislatura, como denuncia Xabier Mendizabal, quedou claro que o novo Departamento de Cultura non tiña intención de crear un almacén físico de documentación e centrou os seus esforzos na dixitalización. Despois, nin sequera as forzas. No informe que o Consello Vasco da Cultura dedica aos proxectos estratéxicos de 2012, indícase que a recompilación e dixitalización da documentación no ámbito da danza depende da obtención de orzamento. En tempos de crises hai outras prioridades. Precisamente por iso, debido á crise, Xabier Mendizabal non ten demasiadas esperanzas co que poida supor o cambio de goberno na CAV, a pesar de que o novo Departamento de Cultura cre que o primeiro paso para abordar algo podería ser a posta en marcha do centro de documentación.

A falta de formación, un dos maiores males

Oier Araolaza considerou que a falta de formación é unha das principais razóns dos desacordos e rancores que se produciron no mundo da danza tradicional. Con todo, existe un amplo consenso en torno ao currículo que debería ter un profesor de danza vasco no sector. De feito, este currículo xa está en proceso de elaboración, pero Araolaza cre que non ten sentido seguir desenvolvéndoo sen pór antes outras bases: plan de estudos detallado, nivel de estudos, número de créditos... É tamén unha cuestión que debe abordar a Administración. Sempre tendo moi presente que cando dicimos Administración referímonos ao Goberno Vasco e ás Deputacións Forais da CAPV, porque nada das demais institucións do País Vasco pode esperarse por hoxe, máis aló dalgunhas moedas que a Rexión de Aquitania concede á Asemblea de Dantzaris de Iparralde.

Investigación, a falta de aire fresco

O reitor da UPV/EHU, Iñaki Gorizelaia, foi un dos primeiros en asinar a Declaración, non en nome da universidade, senón do grupo de danzas do seu pobo. Con todo, Oier Araolaza quere que a UPV/EHU dedíquese máis á danza tradicional. Ou simplemente atención. “O tema é serio; estamos cos libros de fai 40 anos”, laméntase a eibarresa. Foi unha xeradora de investigadores sen formación específica no País Vasco, pero non tivo unha sucesión, moito menos no mundo académico. “Teño claro que a UPV/EHU debería ter un departamento sobre a danza vasca, e se a iniciativa non se crea no ámbito académico, as institucións poden promovela facilmente. Por que non faise? Porque a área da danza non ten capacidade para ser lobby”. O que ten vontade non ten diñeiro nin capacidade para convencer ao que ten diñeiro. “Pero logo –enfádase Araolaza– presentamos a danza tradicional como o noso símbolo”.