Cantas escolas hai en Lakuntza?

Para min só hai unha, pero no pobo hai dúas sensibilidades e a outra sensibilidade di que no pobo hai dous centros. A outra é a ikastola concertada Andra Mari [en Etxarri-Aranatz, na localidade veciña]. Eu creo que, no que se refire á euskaldunización, a escola fixo moito máis ben ao pobo [Luís Fuentes]. As familias que acoden á ikastola Andra Mari son euskaldunes ou, polo menos, euskaltzales. Pero o que vén aquí é todo o demais, algúns son euskaltzales, pero moito non. Veñen porque é a única escola do pobo, hai un modelo D, non hai outro, e todos se euskaldunizan. Digamos que se euskaldunizan pasivamente.

Non é máis difícil euskaldunizar aos que non son euskaltzales?

Por suposto, é máis difícil, non hai conciencia en xeral. É aí onde nós estamos a tratar de euskaldunizar aos nenos e ao pobo. Algúns nos din: “Tentádelo pero...”, como dicía, “non sei para que o tentades tanto, porque logo na sociedade non hai reflexo”. Pero eu creo que a escola lle fixo un gran favor ao pobo, que é o modelo D. En Lakuntza pode haber calquera actividade en eúscaro, mesmo para adultos. Noutros pobos sempre hai nenos que non son vascos.

En Lakuntza non todo o mundo sabe eúscaro.

Non, pero teñen contacto. Hai pouco que dicirche, “perdoa, pero eu estou en eúscaro...”. Con todo, non hai uso. Rompeuse a cadea intergeneracional. A maioría dos xubilados son vascos. Hai inmigrantes, dalgúns pobos de Estremadura e Andalucía na década de 1960, chegados de familias enteiras. Os seus fillos non aprenderon euskera, porque o ambiente non era vasco e os seus netos os euskaldunizamos nós. Os pais son os castellanoparlantes, os que naceron aquí e viviron aquí, pero non o fixeron porque non o aprenderon, a escola era en castelán e no pobo tamén falaban en castelán sen problemas.

Lakuntza converteríase nun pobo euskaldun.

Si, pero os vellos din que en tempos de guerra tanto o cura como o alcalde, as forzas vivas, eran vascoparlantes, pero non vascófilos. O mestre era un ex militar, nada euskaltzale. Eles tiveron unha gran influencia: os de aquí se castellanizaron, os foráneos non se euskaldunizaron.

Os fillos dos nados na década de 1960 non rexeitaron que os nenos traballen no modelo D. Podrían levalo ao modelo A.

Na escola pública, noutros pobos, o modelo A é un ghetto, un gueto de inmigrantes. Non sei si aos de Lakunza gustaríalles o modelo A, se estivesen A e D elixirían A, pero nos últimos anos non lles demos opción.

O modelo A estará presente nos pobos de ao redor.

Ouvín dicir que en Altsasu viñeron a traballar non se que empresas e que as familias matricularon aos nenos no modelo D, vendo o que hai no modelo A: xitanos, estranxeiros... Os pais pensaron “En eúscaro?”, pois que o aprendan, polo menos estarán cos do pobo.

Os nenos de Lakuntza non terán problemas co castelán.

Non. Os marroquís e o castelán danlle moita importancia. Os pais sempre están a preguntar, “pero cando empezarán a aprender castelán?”. Con todo, se a familia é dos que saen á rúa, aprenderá o castelán na rúa. Non hai problemas para aprender castelán na escola, na rúa, cos demais nenos.

Os recentemente chegados non se sorprenden de que se ensine eúscaro en lugar do castelán?

Saben que hai clases de castelán porque teñen familiares en Irurtzun ou Altsasu. Con todo, un pai inmigrante dicía que o seu fillo aprendeu euskera aquí e que o seu sobriño tivo dificultades para aprender castelán indo ao modelo A de Altsasu. El mesmo dicía: “Cando sae da escola, o meu sobriño só vai cos marroquís e o meu fillo vai cos de aquí”. Aquí, aprendendo no modelo D, se socializan con todo o mundo.

Dis que Lakunza se transgredió moito. Quen fala agora en eúscaro?

Os xubilados.

E as xeracións futuras?

Case todo o mundo sábeo, pero non o fan, non teñen facilidade. A Mancomunidade presentou un informe de uso e o máis bonito é que os nenos e nenas non utilizan o eúscaro entre eles, os pais e nais tampouco entre eles. Quen o utiliza máis? Os nenos cos seus pais e os pais cos seus fillos. Hai cousas estrañas así.

Os avós falarán no idioma local.

Si, con hika e moi ben, tamén con mulleres. Son de Lekeitio e non coñecín á muller nos arredores, pero aquí si.

Non se perderá a fala?

As persoas que acoden á ikastola Andra Mari manteñen a lingua da ikastola, pero case máis que a de Lakunza, a de Etxarri. Os alumnos de alí tamén utilizan o eúscaro na rúa. Eu non dou por perdido, pero si está débil.

Penso que se perderán porque só os avós falarán no seu idioma. Farédelo na escola á vez, non?

Á vez, e de cando en vez, realizamos actividades no idioma local. Queremos traballar o dialecto nun ambiente festivo a través do teatro, das cancións, porque se non, parece que estamos a falar en dous idiomas. Para o escrito non nos interesa o dialecto, querémolo para o oído e para a vida cotiá. Escoitamos, “eu non sei falar euskera do neno e facémosllo en castelán”.

O neno comprenderá o dos avós.

Máis dunha vez vin ao vello e ao neno en castelán. Teñen a sensación de que a súa linguaxe non é bo, non é limpo. Unha vella dixo: “Faríao co [arbizuarra], pero non convosco, o voso eúscaro e o meu son tan diferentes”. Non se atreve, cre que non sabe... desprézase a si mesmo.

Di que o feito de que ETB3 non estea na dixital inflúe niso.

Para nós si. Se cadra a xente de aquí non bota de menos, pero os profesores si. Nun tempo, Shin Chan e todos se vían en eúscaro, hoxe en día Clan (a cadea con programación infantil) tomouno todo, aí non hai modelos euskaldunes. Non está en Eraso! agora está Ao ataque! Que pasa con ETB? En Navarra, ETB1 e 2 pódense tomar desde o analóxico. Cando acenda a televisión, ten que cambiar de dixital a analóxica, ten que ter certa paixón por velo, porque na súa pantalla non aparece. Así verás o 1 e o 2, pero non o 3. Hoxe en día, toda a programación infantil está en ETB3, e si queremos vela, témola que facer por Internet. Necesita a gran vontade dos seus pais. Se tes a televisión acesa, non tes nada de eúscaro. A xente de aquí non sabe que tamén hai ETB3. Como buscarás o que non hai?

En Navarra, a educación non se fai cargo dos nenos de 2 anos. Di que iso inflúe na aprendizaxe do eúscaro. Como afecto?

Se os pais van traballar, os nenos lévanos á escola infantil, pero si está un dos pais en casa, tendo en conta o que custan as escolas infantís, algúns optan por ter ao neno con el. Un ano máis tarde comeza a escolarización. Desta forma, perden a oportunidade de euskaldunizarse máis cedo en canto á lingua. Aos dous ou aos tres anos, canto máis temperán é o comezo, máis fácil é. Desde o punto de vista da socialización, se non os levan á escola infantil, perderon unha gran oportunidade de socializarse. Coñecemos aos que creceron entre os barrotes do balcón da súa casa durante dúas ou tres anos.