Pola beira da planicie do Sur co novo disco volvestes á primeira liña da música vasca. En breve, moitos afeccionados poderán gozar da bebida que reparte a auga desde a vella fonte.

A impresión que tiñamos cando apareceu Balerdi Balerdi era que á nosa música gustáballes moi pouco, agora parece que eses primeiros discos están mellor vistos. Nós tamén tivemos moitas dúbidas en cuestións musicais. Ás veces faciamos rock, e ás veces eramos máis poperos. Neste novo disco, algunhas das súas cancións son de estilo folk.

Non volvestes repentinamente. A pequena era a que pasaba cando vostede fixo unhas actuacións baixo o nome de Balerdi Erdi.

A idea de entón era recuperar as cancións de Balerdi Balerdi e algunhas das que tocabamos en grupos anteriores. De aí o nome de Balerdi Erdi, xa que a metade do cancionero pertencía a outros grupos da nosa contorna. Cando empezamos a crear e preparar novas cancións, Mariño cansouse e seguimos tocando cun vello compañeiro de Félix Ruperez. Despois, cando nos atopamos co baixo Karlos Ortiz, pensamos en recuperar o nome de Balerdi Balerdi Zarak e eu. Hoxe en día case todo o cancionero en directo é de Balerdi Balerdi, pero aínda me gusta tocar unha canción de cada un dos grupos que me precederon.

Ao crear música, sempre alguén á beira?

Si, sempre estiven entre amigos no mundo da música. A idea da banda paréceme imprescindible no mundo do rock. Paréceme que traballar como cantautor é outra maneira. Ao principio, nos tempos de Tocamas, Patxi Osinaga e eu fixemos cancións xuntos. É algo especial, compor entre dous amigos, paréceme moi axeitado. Ás veces un só empéñase en algo, e o veciño leva o desenvolvemento da melodía a outra parte. Á hora de compor, eu quero un grupo.

O escritor Pello Lizarralde é un amante da música. Facédesvos efecto espello, porque sodes un apaixonado da música e da literatura.

Afeccionado á literatura e profesor de literatura, no Instituto Iturrama de Bilbao. Pasei 37 anos no ensino. A literatura paréceme moito máis seria e profunda. A literatura paréceme moi rica como medio de expresión. Con todo, a música ten a capacidade de chegar a sentimentos que moitas veces non podemos nomear. Atráeme especialmente ese lado irracional da música. Non sabemos por que pero a melodía dun músico de alto nivel que admiras, ou unha melodía local, dános esa capacidade para gozar. Diría que gocei con toda a música que escoitei. No meu caso, a música sempre estivo dentro de min. De pequeno a través da radio, logo cos discos. Gústanme todas as músicas. Con todo, na vida actual o uso da música é excesivo. Ás veces estou moito máis contento cando non hai música no bar, doutra banda, noutros sitios a música utilízase como decoración, e iso ódioo.

Enfrontámonos á persoa que máis sabe da narrativa de Pablo Antoñana.

Bo, estudei en Opus e na licenciatura faciamos traballos moi simples e superficiais. Ao cabo duns anos decidín facer o doutoramento. Cando empezou en Zaragoza e púxose na Universidade Pública de Navarra, aí terminei. Para entón xa pensara que debía facer unha tese sobre un escritor de aquí. O máis interesante pareceume Pablo Antoñana, non lin toda a súa obra, todas as súas novelas. Cando empecei a facer a tese sacaron A corda rota e O capitán Cassou, supoño que estiven a facer a tese os mesmos anos que Balerdi Balerdi.

Segundo varios escritores, é o maior escritor que deu Euskal Herria en castelán.

Non me atrevo a dicilo tanto. Pero na súa obra, a través das palabras, faiche entrar nun mundo, envólveche completamente e dáche impresións únicas e imprevistos inesperados. Ten unha prosa moi potente, sobre todo nos contos, e o que conta sempre ten interese. Escritores como Antoñana necesitan lectores afeccionados, afeccionados á literatura. Ademais, utiliza a linguaxe oral na súa narración e, por outra banda, unha rica variedade de imaxes literarias e expresivas. Nunca utilizaba a prosa plana, a prosa que se usa nos xornais ou nos informes dos políticos, e si utilizábaa, era para sustentar ideas propias e para ridiculizar ese tipo de prosa. Serviuse moi ben do que se chama polifonía.

“En tempos de guerra houbo unha terrible prisión encima de Ezkaba. / Despois, cando era mozo / só había un grupo de soldados. Construíronse moitas casas / en pobos pequenos, en Ezkabape, / en barrios novos, en Ezkabape. / Baixo o pórtico, dor e alegría no meu corazón”. A canción que escribiches para o novo disco, Ezkabazpian, ten unha gran carga ideolóxica.

Non me gustan as cancións cunha mensaxe moi clara. Non me sae. Así, nas miñas cancións non se aprecian grandes diferenzas entre o refrán e a estrofa. Cada un crea palabras coas súas propias preocupacións ou obsesións. A todos pásanos. Sobre a canción de Ezkabazpian, a miña idea é que hai barrios en Pamplona onde non hai servizos especiais ou elegantes. Iso ocorre en todas as cidades. Alí colocan cuarteis, cárceres, manicomios. Nunca esquecerei a primeira vez que vin o novo cárcere de Pamplona desde a terraza de Euskalerria Irratia, un monstro no que, por suposto, un edificio así non se pode construír entre os espazos da UPNA e o OPUS, onde se di que teñen que construír un lago con veleiros. Teño moi claro que en Pamplona hai dúas cidades. unha elevada sobre a planicie superior e a outra sobre a beira norte do río. Estes últimos son barrios de traballadores, totalmente abandonados. Alí podíase instalar unha facultade da Universidade, pero non se lles ocorría. Nin biblioteca, nin filmoteca.

Baixo o pórtico é un estilo de ska clásico. Musicalmente, si sodes algo, sodes eclécticos.

[Ri] Pode ser porque non sabemos facer moi ben un tipo de música. Tocamos como podemos. Eu non tiven ningún profesor, aprendín uns acordes dos meus amigos, inventei outros a medias... esa foi a maneira que tivemos os da nosa xeración de aprender. Rock, pop, folk... é música popular para min. Os pobos músicos non sabían solfexo, aprendían dos demais. Prefiro unha melodía preciosa a un só espectacular e rápido. Admito que moitos músicos tocan moi ben, pero o virtuosismo non me atrae.

Xa ofrecestes algunhas cancións en directo. Puidemos escoitar a bandas como The Specials ou The Smithereens, pero tamén puidemos ver a grupos como Gudukan e The Who, entre outros. Fixestes o disco sen prexuízos.

Se hoxe en día che gusta un tipo de música, parece que tes que descartar a todas as demais formas de música, igual son de vella opinión, pero todos os primeiros grupos, dáme igual Beatles ou Rolling Stones, facían cancións moi diferentes. The Kinks, o meu grupo favorito, tamén facía o mesmo. A día de hoxe, temos que facer rock duro, ou ska, e listo. Neste disco atrevémonos/atrevémosnos a tocar un ska e fixémolo. Cos meus límites, trato de tocar o que se me ocorre.

Traballaches case todos os estilos. Atreveríasche cun golpe como a auga da vella fonte?

Ao principio de Balerdi preparei algo. Levouse ao rockabilly respectando a estrutura dunha xota, e quedouse un pouco máis ou menos así. E por fin non o fixemos.

En 1977 xa estabas sobre o escenario.

Tocamas durou un ano, sobre todo tocamos en Pamplona. Entón vin que a xente aprendía as cancións e cantábaas a gusto, había moita sede na sociedade, o mundo dos anarcas estaba de moda, víase que o que fixeron pronto uns políticos: aprobouse o sistema que temos, e ademais aceptárono antes de que dixesen "Cristo" e despois de dicir "Bi" contra ese sistema. Nós tomamos unha orientación anarco. O único enfrontamento que tiven pola música foi o que me lanzou naquela época un militante de ORT, por si estabamos desmovilizando aos mozos por facer esas cancións. Faciamos cancións moi irónicas.

Irónicos e hedonistas?

Hedonistas por unha banda, pero tratabamos o hedonismo de forma moi irónica. Tivemos certo éxito en Pamplona porque unha xente entendeu esa ironía, lijamos o lixo da televisión de entón e convertémola en canción. Entón deime conta de que era posible cantar e recibir o beneplácito da xente.

Fixestes a primeira canción en eúscaro con Febre?

Nos tempos de Fuletamol e Motos quixemos facer algo, pero non o completamos. Nos tempos de Motos quixemos render homenaxe a Niko Etxart a través dunha canción. A canción estaba case terminada, pero non a terminamos. Na época de Fuletamole tamén fixemos un refrán, pero quedou niso.

Cando empezaches a aprender eúscaro?

En Pamplona fixen calquera cousa, e logo, cando fun a Zumarraga. Os grupos de folk que estaban de moda naquela época, a miña irmá traballaba nun grupo da Txantrea, e eu noutro. Para o grupo da miña irmá, musicé un poema de Aresti, Biba Berango. Para o meu grupo puxen música a un poema de Gorka Trintxerpe (Patxi Zabaleta).

Coñeciches algunhas épocas da música vasca, notaches algo rechamante no panorama actual?

Non o coñezo ben, pero é un fenómeno rechamante que o nivel instrumentista dos músicos é moi alto, e non só nas dúas últimas décadas. Observo outras limitacións a este fenómeno, fórmanse nun único estilo e fano moi ben, pero sen saír dese estilo. Entre os grupos que apareceron nos últimos anos, gústanme The Uski´s, The Sparteens. Prefiro a eses grupos duros máis experimentais.

En 2012, como di a canción do novo disco, “Iruñea rock and rollik ez”?

Hai tempo que aquí en Pamplona non escoitei a ningún grupo que me guste. The Posies viñeron hai uns anos. Vinos no gaztetxe de Altsasu, The Model Rockets. Aínda en Pamplona de cando en cando pódese escoitar a un bo equipo de fóra, polo menos ao meu gusto. No meu novo disco escribín unha canción sobre este tema. Nel refírome a Lakuntza, Gares, Altsasu, Bergara, Vitoria, Sos,…

Actuou Elvis Costello no festival Lúa Lunera de Sos Herria.

Nós non imos ver a Elvis Costello en Pamplona.