Coa colaboración de cinco directores, esperaba un resultado máis desigual, que o estilo de cada director estivese en tensión con todo o documental, pero as partes da película están ben unidas e aínda que cada un fixo as súas propias opcións estéticas, funcionan perfectamente.

Á parte, tiña ganas de ver como llas arranxaron para facer unha película sobre as persoas que están no cárcere, tendo en conta que non poderían utilizar ningunha imaxe interior. Máis que o propio cárcere, facendo un relato previo á detención, mostrando o modo de vida posterior ao cárcere, utilizando gravacións das chamadas telefónicas que tiveron cos pais, testemuños de amigos, textos lidos, imaxes metafóricas… Resolveron este problema técnico con moitos recursos.

Cada parte mostra unha rama do asunto dos presos, empezando por unha persoa encarcerada por pertencer ao movemento xuvenil (Irati Tobar) e acabando cun dirixente de ETA (Mikel Albisu), pasando pola historia de López de Luzuriaga, condenado por unha grave enfermidade, e de Zalakain, encarcerado por pertenza a Egin. Non é unha película que recolla a situación de todos os presos vascos, pero na medida en que cada un dos protagonistas describa a situación dun tipo de preso, pode ofrecer unha foto bastante completa da problemática. Falta, e quizá alguén critique a algún preso que foi encarcerado por asasinar a alguén, xa que na película aparece un máximo de persoas encarceradas por colaboración. Pero a casuística dos presos vascos é bastante ampla nas xanelas de Barrena.

A parte máis redonda pareceume a de Jon Ugarte, dirixida por Txaber Larreategi. Conversando coa parella e os seus amigos, ás veces emocionantes, a miúdo con humor, Larreategi transmitiu a experiencia de vida do preso sen que este teña ningún efecto. Pola contra, a parte sobre Jexux Mari Zalakain non me convenceu tanto, algunhas das imaxes coas que describín a súa situación (o mar como metáfora da liberdade; os reloxos de area para representar o tempo…) son bastante tópicos.

Pero o resultado é equilibrado, e a película merece a pena. Esperemos que a partir de agora iso valórese e que as xanelas para mirar cara a dentro sexan unha película, non un casus belli. E que o debate sobre ela, do mesmo xeito que sobre outras películas, realizarase priorizando os aspectos cinematográficos. No fondo, dedicarase ao diálogo e non á guerra.

Porque até agora moitos o trataron coma se fose un artefacto explosivo e é sabido que algo anda mal nun país onde non se distinguen as bombas das películas.

Xanelas para mirar dentro.
J. MARTINEZ, T. Larreategi, M. Gabilondo, E. Goikoetxea, E. Olasagasti.
Euskal Herria, 2012. 90 minutos.