Maribi Apraiz e Marimar Pérez son os asesores lingüísticos do Berritzegune Nagusia (Dirección de Innovación Educativa do Goberno Vasco). Tere Ruiz pola súa banda, é a responsable do programa Tratamento Integrado das Linguas.

O enfoque comunicativo é unha proposta metodolóxica eficaz para o ensino e a aprendizaxe de calquera lingua. Este enfoque chegou nos anos 1960-70, pero non se pode dicir que sexa un método que teñen interiorizado o sistema educativo (editoriais, centros educativos, profesores...). Na entrevista que mantivemos co tres tratamos de explicar o punto de vista comunicativo.

Pódese dicir en poucas palabras que é o enfoque comunicativo?

Maribi Apraiz É unha proposta metodolóxica para o ensino e aprendizaxe de idiomas. O adxectivo é o que dá a referencia principal, o de comunicar, o de utilizar a linguaxe. A base é traballar as destrezas lingüísticas: falar só, falar xuntos, escribir, ler...

Marimar Pérez. Nos anos 1960-70 creouse para ensinar a lingua estranxeira, o inglés, e foise estendendo. Xa se reivindica que é válido para todas as linguas.

Que pasou? Na Idade Media, a forma de ensinar a lingua estaba centrada no uso, na retórica. O obxectivo principal era facer un bo uso da lingua. Despois, as gramáticas comezaron a explicarse e o foco do ensino do idioma púxose nas normas e códigos da gramática.

Tere Ruiz. Dise que si sabes describir moi ben o código do idioma, podes utilizar ben o código (idioma). Pero...

Non funciona.

T. Ruiz. Non sempre funciona.

M. Apraiz. Na base de todo isto hai unha falsa crenza. Os profesores, ou a sociedade, non sei que pór protagonista, pensamos que os alumnos saben a primeira lingua e que saben, que faremos para mellorala? Pois analicemos o mesmo idioma, aprendamos a morfología, a sintaxe... e mellorarán a capacidade comunicativa. E non é así, melloramos a través do uso.

T. Ruiz. E a través da reflexión. Ao final é unha especie de continuum, aquí [significa un bordo co brazo] temos unha perspectiva gramatical (baseada na descrición da lingua) e aquí unha perspectiva comunicativa (baseada no uso da lingua). Desde aquí hai camiños.

No segundo extremo (o comunicativo), atópase un neno de 2-3 anos que, coa axuda dos seus pais, comezou a utilizar o idioma. Cando lle preguntamos “Queres auga?” non lle dicimos “a auga é sostible e si queres dicir auga en castelán, tes que dicir auga”. Non explicamos ao neno o uso da linguaxe, axudámoslle a utilizalo. Pero, ás veces, a reflexión é imprescindible para mellorar. Por exemplo, estamos a escribir e non sabemos como dicir unha cousa. Iremos ao dicionario ou repasaremos como se utiliza o subxuntivo. Imos reflexionar. Outra cousa é, simplemente, aprender de memoria o xogo do verbo alemán.

M. Apraiz. Desgraciadamente, ás veces, no estudo pregúntaselles iso.

T. Ruiz. Me euskaldunicé sendo maior. Acórdome do ben que faciamos os exames e o mal que usabamos o verbo ao falar.

Falamos dun sistema educativo no que se imparten polo menos tres idiomas. Como se concreta a perspectiva comunicativa neste contexto?

T. Ruiz. O tratamento integrado das linguas. O profesorado que ensina idiomas ten que chegar a acordos, aplicar metodoloxías similares.

Fano?

T. Ruiz. Menos do que queriamos. De todos os xeitos, o currículo é o marco legal que marca a práctica. Moitos profesores utilizan o currículo como escusa, din que ten demasiados contidos... Desde o punto de vista comunicativo, pódense traballar todos os contidos recolleitos no currículo. E si miras os obxectivos do currículo, verás que o obxectivo principal é o uso da lingua.

M. Pérez. O currículo é o marco legal, pero que ocorre en moitas escolas? Os libros de texto marcan o camiño, convértense en verdadeiros currículos. As editoriais diranche que inseriron un enfoque comunicativo, pero logo traen os exercicios de sempre.

T. Ruiz. Por exemplo, no punto de vista comunicativo, pedirás aos alumnos que escriban a carta e aprenderedes a través dela o dicionario, a ortografía, as normas gramaticais. Os libros de texto traen a linguaxe fragmentado: nas dúas primeiras páxinas a ortografía, daquela o léxico, daquela a gramática, daquela a historia da literatura e ao final o taller de escritura. Os alumnos non deben ser pequenos filólogos.

M. Apraiz. Os libros de texto dan seguridade ao profesor. Os contidos dalgúns libros de texto, tal e como aparecen na aula, non profundarán demasiado no uso da lingua. Os profesores sábeno.

M. Pérez. Hai máis cousas. Si utilizas o método formal é moito máis fácil xestionar a aula. O profesor sabe o que ten que dicir, ten sabedoría e xestiona a habitación con facilidade. No enfoque comunicativo non hai silencio, os profesores non falan moito, os alumnos móvense dun lado a outro. A pregunta non ten a única resposta do profesor, as respostas discútense. Traballar así non é fácil e na formación do profesor non entran ese tipo de estratexias e contidos.
Falamos dos libros de texto e do profesorado. Como valoran os pais este método de ensino?

T. Ruiz. Os pais, do mesmo xeito que os profesores, queren certeza.

M. Apraiz. Os pais deben sentir que no centro todos os profesores teñen estratexias metodolóxicas moi similares.

M. Pérez. Un método nun curso e outro no seguinte... así non se pode andar. Os alumnos tamén están afeitos ao método de ensino tradicional (gramatical). Vouvos a contar unha anécdota. Ao final do curso, o profesor pediu aos alumnos que conten que aprenderon. Unha resposta: “Lemos moito, escribimos moito, escoitamos moito, pero non fixemos o idioma”. Que é o idioma para este alumno? Análise sintáctica, morfología, sintagma... Ler e escribir coma se fose unha diversión.

M. Apraiz. A pregunta do alumno é a mesma de sempre: Que teño que aprender para o exame?

T. Ruiz. Aprender é moi fácil. Vou contar outra anécdota: Tiña que dar clases de castelán e os alumnos explicáronme o que fixeran en literatura o curso anterior. O profesor preparou cen preguntas sobre literatura e cada tres meses tiñan que saber 33 respostas de memoria. As preguntas e respostas eran como segue: “Onde naceu Machado? En Sevilla”. Aprender este tipo de cousas é moi sinxelo. Só tes que aprender a véspera do exame para superalo. Pero iso para que? Aprender así é aburrido e esquécese do apreso. Non é mellor aprender a ler literatura, gozar lendo?