Pero o aniversario non foi unha escusa: Aos membros da asociación euskaltzale Mugati de Hendaia gustáballes o espectáculo e por iso volverán á carga sobre o escenario. Entre as novidades que se poden adiantar destaca que, aínda que algúns dos protagonistas sexan os mesmos, traerán o pelo máis azul para a ocasión, e que, a diferenza das actuacións da década de 1980, os cigarros deberán permanecer apagados e encaixados até o final do espectáculo e a saída do teatro da Organización Mundial da Saúde.

Póndoo en serio, Ordorika será substituído por Xabi Strubell, que engadirán ao redor de vinte minutos ao espectáculo orixinal para que se poidan ler tamén os textos dos últimos anos. O membro de Mugati Hasier Etxeberria explicou que a recuperación da obra foi considerada nun principio como unha misión imposible – alguén que chegou a dicir “si, iso está morto”–, pero non estaba morta, durmida; e cando se espertou non era un dinosauro. “Hai unha reunión en Tolosa, fala e Atxaga di que si”. Tan fácil foi a negociación, e tan difícil como iso, que Henry Bengoa Inventarium non chegue de momento ás solicitudes doutros lugares –que recibiron chamadas de Barcelona e San Sebastián, entre outros–.

Forza narrativa dos obxectos

Pero que é Henry Bengoa Inventarium para provocar tanta expectación? A resposta pode provir da súa comprensión como un espectáculo que explorou máis aló das fronteiras da literatura. O texto saíu do libro nas actuacións de Atxaga e a compañía e os lectores solitarios –incluso o non lectores– fóronse aos teatros en grupo. A disciplina uniulles, música, literatura, teatro... Non foi a primeira en facelo, moitas veces esquécense dos traballos realizados anteriormente por JosAnton Artze, pero o propio Atxaga recoñeceu nas súas declaracións a Berria sobre a actuación en Hendaia que, aínda que non tiveron moita conciencia diso, tiveron “no fondo” a influencia de Ez Dok Amairu.

Si foi o primeiro, non é o máis importante. O que importa é que moitos dos que viron no seu día atopáronlle cousas que non atopaban noutros idiomas. “Saín a levitarlo”, lembra Etxeberria, quen lle viu por primeira vez; pensou que “isto non o teñen os americanos”; “todos os que estabamos naquela sala recibimos a mesma impresión”. Segundo Etxeberria, a narratividad do texto axudoulle moito a difundilo entre a xente e, facendo unha análise máis profundo, destacou a tendencia de ordenar obxectos que apareceron máis adiante na literatura de Atxaga, “como algo que está escrito detrás dun pequeno billete do metro pode ser narrativamente con moito potencial”. A historia está construída sobre a ausencia de Henry Bengoa e os obxectos que deixou. Desde hai dous meses, os seus amigos non recibiron ningunha noticia do seu paradoiro e dirixiranse á súa última dirección de Hamburgo. Non está alí, o dono da casa alugada pídelles que fagan un inventario das cousas que deixou e o relato completarase coa pouca información que dan.

Crítica á ideoloxía da obra

O Inventario Salesiano, ademais de recibir o recoñecemento do público, é testemuña da crítica realizada por Antton Azkargorta na revista Larrun de 1986. Estudou as bases ideolóxicas do espectáculo e criticou, entre outras cousas, como xorde a necesidade de inventario na historia: “Gutenstrasse é o dono do apartamento da rúa quen o impón, ademais de mal (gritando). E os literatos aceptan a imposición, aínda que digamos KRA”. Azkargorta viu na obra o poder do burgués e a mansedumbre dos escritores, e considerouno como “unha sesión sen suxeito nin historia”; os inventarios eran “obras que tratan de totalizar e clasificar o coñecemento e o ser humano”; “vemos claramente que esta montaxe aparentemente simple, claro e esteticamente atractivo non é inocente. Nela exponse todos os temas centrais da filosofía (…) O Inventario resolve todos os temas principais citados a favor da Vella, facendo unha literatura alienante”.

Sen entrar a discutir até que punto a crítica acertou –son demasiadas augas–, convén lembrar que na segunda metade da década de 1980 a dialéctica entre a literatura comprometida e a autónoma seguía sendo obxecto de debate entre nós. É en 1985, por exemplo, cando o coñecido enfrontamento entre Atxaga e Txillardegi céntrase no mesmo tema; e nese clima, a actitude de Atxaga ten que ver co rigor das críticas.

Transformacións de Henry Bengoa

Fálase de Henry Bengoa Inventario como un espectáculo único, pero desde as súas primeiras actuacións até a súa última actuación en Hondarribia en xaneiro de 1988 foi cambiando. E tamén será diferente a actuación de Hendaia, porque a adaptación da música por parte de Xabi Strubell actualizarao –Ordorika non participará porque está ocupado, pero tampouco tiña moi claro si a música orixinal funcionaría na actualidade–, e porque, como xa se comentou, lerán novos textos.

A pesar de que neste formato non foi representada desde hai moito tempo, nestes 25 anos Henry Bengoa fixo cukos nos escenarios. Kandido Uranga interpretouno como monólogo en 2006 e tamén foi adaptado ao baile flamenco no ano 2000 co título de Inventario Henry Bengoa. O guion do espectáculo foi publicado da man de Elkar tras a súa última actuación, xunto ao casete que recompilaba a música. Posteriormente, en 2004, Pamiela reeditou o libro coa música no CD, pero xa estaba esgotado. E puxémolo, porque coincidindo coa actuación de Hendaia, a editorial de Pamplona volverao a pór á venda. Unha boa noticia para os que non poden asistir ao único programa que prepararon.