Ademais de físico e filósofo, Pomba Alcalá é profesora e creou na década de 1990 a iniciativa Gonatan e a Ciencia co obxectivo de animar ás nenas a realizar estudos científicos. Desta maneira, a partir das biografías de varias mulleres pioneiras nas ciencias, Alcalá analiza os problemas que a muller tivo para a ciencia e as estratexias utilizadas para afrontalos.

Para a filósofa Amelia Valcárcel, son catro os niveis que as mulleres deben subir para acceder á sabedoría académica: o primeiro paso é garantir a posibilidade de estudar; posteriormente, equiparar os títulos obtidos cos dos homes; o terceiro, ter dereito a desenvolver o oficio apreso; e o último, entrar na elite.

En canto ao primeiro nivel, Alcalá di que na era do Renacemento tiña dúas vías para estudar mulleres. Por unha banda, o que os aristócratas afacían elixir: aprender por si mesmos e coa axuda dos seus titores; iso si, deixando claro que nunca usarían o apreso para traballar. Doutra banda, o camiño estaba baseado na estrutura dos gremios. É o caso da astróloga María Winkelman (1670-1720). Cursou os seus primeiros estudos co seu pai e continuou estudando cun artesán que facía calendarios relacionados coa agricultura. Naquela época, non eran poucos os astrólogos que, ademais de ser artesáns, realizaran estudos académicos, como o que sería o marido de Winkelman, Gottfried Kirch. As investigacións da astróloga foron moitas: En 1702 atopou un cometa e o presidente da Academia de Ciencias de Berlín, Leibniz, defendeu con entusiasmo a obra de Winkelman. Pero á morte de Kirch, pediu o nomeamento de axudante de astronomía e a Academia negouse rotundamente por ser muller. A pesar de que, como de costume, seguiu facendo un calendario para a corte de Prusia, Krosigh foi un mestre astrónomo no observatorio do barón, pero nunca foi recoñecido pola Academia. As institucións científicas non querían mulleres para non perder a fama.

Nos estudos, as mulleres non podían acceder ás academias. Os primeiros intentos remóntanse ao século XIX, dentro do movemento de sufragismo que naceu co obxectivo de que as mulleres fosen cidadás enteiras (1850-1914). Querían que os homes tivesen os dereitos que lles correspondían, como estudar e traballar. Mentres tanto, as academias ilustradas mantiveron a súa postura habitual. A pesar de que nas recentemente creadas carreiras de Bioloxía e Botánica abríuselles unha brecha, as institucións deixaran abandonadas ás mulleres. De feito, segundo Alcalá, o propio medicamento achegou argumentos para manter a exclusión na Europa do século XIX: a diferenza do home, o corpo da muller só estaba preparado para ser nai.

En Estados Unidos, con todo, os primeiros colleges femininos, coñecidos como Seven sisters, foron levados a cabo por grupos relixiosos como os Kuakeros. A astróloga Maria Mitchell (1818-1889) exerceu de profesora nunha delas e, preocupada polo futuro dos seus estudantes, loitou para que os títulos obtidos nos Seven sisters fosen legais e formásese unha gran masa crítica de mulleres.

Ao mesmo tempo, os sufragistas estaban a dar os últimos pasos para conseguir os mesmos dereitos en Europa. O dereito de acceso á universidade obtívose no último cuarto do século XIX, por exemplo na Sorbona (1867), Londres (1877) ou Cambridge (1881). Elizabeth Garrett (1836-1917) foi unha das mulleres que elixiron sufragista. A súa historia é a paradigma daqueles tempos: por non poder estudar na universidade, aprendeu con profesores pagos por el, pero para obter o título tivo que ir a Francia. Foi duro, pero volveu a Inglaterra e conseguiu dedicarse profesionalmente: Foi a primeira muller médica do Reino Unido. En 1918 abriu o Colexio de Medicamento de Muller, e anos máis tarde, o Centro adoptou o seu nome: Hospital Elizabeth Garrett para muller.

Educación e novas disciplinas

A principios do século XX, as mulleres tiñan dúas portas abertas para traballar: por unha banda a educación e por outra as novas disciplinas. Neste segundo grupo incluíase a física nuclear e neste campo desenvolvéronse, por exemplo, a coñecida Marie Curie e Lisa Meitner (1878-1968). En Meitner reflíctese a tendencia da tempada. Traballou cos físicos Max Planck e Otto Hahn. Con todo, Hahn foi galardoado co Premio Nobel en 1944, deixando de lado á muller xudía Meitner. En todo o mundo hai moitos casos parecidos a Lisa Meitner. O traballo realizado polas mulleres foi infravalorado ao longo da historia, até o punto de ser invisible. Para iso, Pomba Alcalá ten un nome: estokoma. “Sabemos que as neuronas andan, que están unidas, pero de cando en vez fallan. Iso é un escotoma, e a ciencia tamén ten as súas. Cando alguén fai algún descubrimento, anticípase ao consenso existente na comunidade científica, ninguén lle presta atención. Coas mulleres ocorre o mesmo”. No
Estado español, en 1910, permitiuse ás mulleres o acceso á universidade, onde tamén as disciplinas emerxentes e a educación eran as principais portas do mercado laboral. Foi importante que a bilbaína María de Maeztu construíse a Residencia de Señoritas en 1915. Alí, mulleres de pobos e cidades tiveron a oportunidade de estudar e posteriormente foron empuxadas ao estranxeiro e a realizar estudos superiores. Isabel Torres (1905-1998) foi unha delas. En Valdecila (España) comezou as súas teses sobre a alimentación, iso si, sen un soldo.

Alcalá destacou que as rutas abertas polas mulleres son asumidas polos homes: “Cando unha nova disciplina faise profesional, cando entra na universidade, parece que esta disciplina escorrenta ás mulleres”. Ademais, non parece que as cousas cambien tanto no mundo académico das ciencias, e os altos cargos das Institucións Científicas seguen en mans dos homes. “Os procesos selectivos non se basean en criterios académicos, e coa escusa de elixir á persoa máis axeitada para o posto de traballo, exclúense ás mulleres”. O físico madrileño tamén se preocupa pola situación actual, xa que asegura que o 90% dos que se negan a atopar traballo pola crise económica son mulleres. “Non é o peor non ter a oportunidade de aprender, senón convencer ás mulleres de que teñen que porse límites a si mesmas”.