Fai un par de meses participou nos encontros de mozos europeos que falan linguas minoritarias ou minoritarias organizados polo Concello de Vitoria-Gasteiz. O sociolingüista de Padrón fixo unha sesión de hipnosis co público.

Vostede tende a combinar sociolingüística e humor.

O humor ten a capacidade de facer moi visibles as contradicións da sociedade. Toma certa distancia e permítenos entrar na pel dos demais. En situacións de conflito lingüístico, ou mesmo de traxedia como a perda da lingua, o humor axuda a que a comunicación entre os axentes da sociedade sexa máis fluída. A través do humor pódese achegar á xente que non ten ganas de achegarse ao conflito ou de resistirse a el.

Utilizas técnicas como a hipnosis.

Realizamos talleres de sociolingüística con mozos galegos, sempre de forma lúdica, gozando aprendendo. Traballamos os prexuízos sobre a lingua, pero en lugar de explicar o aspecto cognitivo ou explicativo vivímolas nos talleres. Á fin e ao cabo, polos prexuízos lingüísticos algúns non tentan falar nunca o galego, mentres que outros se mostran en contra. Estas actitudes son ridículas a través do humor pero sen traumas. Tocamos os programas cO Club da comedia [programa de televisión con humor de monólogos].

Vostede di que en Galicia os falantes do castelán saltan ao galego na etapa xuvenil. Pareceume raro.

A estes mozos chamámolos neofalantes. De todos os xeitos, a cuestión é máis complexa que como vostede dixo.

Teño 39 anos e moitos da miña xeración puxémonos a falar en castelán. Os nosos pais estaban moi condicionados pola política franquista e por toda a historia anterior, e nas cidades produciuse un gran corte lingüístico intergeneracional. Aínda que os pais sabían a galega e facíano en galego cos amigos, aos nenos falábannos en castelán. Como consecuencia, algúns nos convertemos en falantes do castelán. Así mesmo, naquela época, fomos a primeira xeración que estudamos galego na escola. Ao redor de 1982-1983 comezaron a ensinar o galego como materia. Eramos a primeira xeración alfabetizada, a televisión tamén empezou a emitir en galego… Con todo, non era suficiente, a lingua de prestixio era o castelán.

Mencionou aos neofalantes.

Son datos de fai 10-15 anos, pero serven para indicar o cambio. Dos que nos convertemos en falantes do castelán, 16 de cada 100 volvémonos galegos falantes.

Nas cidades, o recorte de xeracións continúa e os mozos non falan de galego. En Ferrol, por exemplo, o 4% dos mozos nin sequera fala galego. Con todo, nos últimos anos, a imaxe do neofalante está a estenderse, aínda que se trata dunha cuestión de minoría. O mozo sente a necesidade dun cambio na súa mocidade, quere ter personalidade propia, e algúns atoparon esa identidade no seu idioma. Nas campañas de promoción do galego adóitase utilizar a figura do neofalante. Por exemplo, un croata, un inglés e un kurdo que nunca pisaron Galicia aparecen nun vídeo falando en galego. A contradición maniféstase: “Como pode suceder que o faga en galego e eu, sendo de aquí, non o saiba?”.

Falas dos mozos das cidades. A situación non será a mesma nos pobos pequenos, non?

O proceso de substitución da lingua continúa e está a chegar á vila, é dicir, a poboacións de menos de 5.000-10.000 habitantes. Con todo, no medio rural, a galega segue sendo utilizada pola maioría, aínda que sexa de forma diglósica.

Traballo en Vila de Cruces [Pontevedra)], un pobo duns 6.000 habitantes. Todos os mozos da escola da que son profesor, uns 300, fano en galego, menos o tres ou catro. A linguaxe cotiá é galega. Con todo, cando van á cidade algúns cambian de actitude, empezan en castelán, teñen unha actitude diglósica. Tamén valoran a súa cultura, fan música en galego, escriben en galego nos corazóns debuxados nas paredes, tamén envían sms.

En Vila de Cruzamentos, cando introduzas ao teu fillo na escola, case estás seguro de que seguirá falando de galego. O campo é, polo momento, unha especie de reserva de indios.

Que tiñamos que falar de humor e non rímonos moito. Para contalo, conta como decidiches deixar de ser falante de castelán e converterche en galego parlante.

É moi difícil explicar por que cambiamos de idioma. A explicación que se me deu de forma heterodoxa é a seguinte: o profesor de galego utilizou os escritos de Castelao [político e escritor galego] en clase e eu afirmo que me convenceu para falar de galego. Nun espectáculo preparado para rir, Castelao pregúntame: “E ti por que non falas de galego?”, e eu contéstolle: “Castelao, prométoche que mañá mesmo empezarei”.

Por que empecei a falar de galego? É difícil de explicar... As razóns son varias. Vexamos. A imaxe da miña nai está aí. Falaba de galego e non utilizábao en situacións como as de trajeados, o banco ou o médico. Coma se déselle vergoña. Por sorte, a min parecíame estraño. Eu decidín que non quería sentir vergoña polo idioma, era a miña lingua.

Unha vez escribín un poema e déronme o premio. Seguín escribindo en galego e falando en castelán cos meus amigos. Pareceume unha contradición.

Acórdome dos debuxos animados da televisión. Ao velos, pensaba “Fala de galego mellor que eu ese debuxo animado xaponés?”.

Hai contextos nos que a lingua castelá faise natural en galego e nestes ambientes sente incómoda. A incapacidade para falar en galego até o punto de que case lla poida entender como unha imposibilidade. Eu tiña ganas de integrarme neses ambientes.

Espertoume a sensibilidade social; a esa idade non tiña ningunha inquietude política especial, non militaba en ningún sitio. Creo que relacionei o galego co cambio social. O idioma formaba parte dese cambio.

Ouza, ao final non nos rimos tanto.