Que facías entre tanto ruído?

É o que menos me gusta, o que máis me repugna. Ruído. O ruído no bar, o ruído da televisión, o ruído dos moedeiros… Iso é, por exemplo, unha das zonas de Iparralde a Hegoalde: aquí, metemos xente no bar, e o bulicio, e o son de quinqués e cancas, pratos e cristais, en Iparralde non é así. E no noso caso, en Irlanda, meternos nun pub e pedirnos algo é moi maleducado. En Irlanda, o criado deume un bofetón. Que amolo! Aquí, en cambio, o ruído está até a dor de cabeza! A min paréceme que o budismo ten unha parte de razón, que o silencio é importante, que non é posible estar en cinco lugares distintos ao mesmo tempo. Algúns músicos vascos tamén mo dixeron: Desgraciadamente, en Irlanda temos tantos vicios, pero alí mantivemos viva a cultura de escoitar música en directo: xunto a casa, en Irlanda, teño un bar con barra longa, con forma de L. Por unha banda, un espazo para a música en directo, onde quen queira tocar poderá tocar alternativamente. O bebedor que se instale alí sabe que debe de estar tranquilo. Sábeo, aínda que non hai lei. No outro extremo do bar, zona de diálogos onde se pode escoitar música en volume procedente de altofalantes. Gústame máis esa forma, porque creo que o bar é para charlar, para ler, ou para pensar nisto e aquilo ao beber cervexa.

Ler no bar? Viches ler a alguén en Euskal Herria?

Que pregunta tan absurda! Non moito. Debería preguntarme se vía a moita xente lendo en Irlanda. Dicíase que na antiga Unión Soviética a xente lía moito cando ía no metro. Si, tamén en Londres, pero tiñan especial fama na Unión Soviética. Como escribín no meu libro, unha idea que tomei de Joseba Zulaika, “queremos que nos vexan como os indios de Europa e, ao mesmo tempo, como a cultura máis postmoderna do continente”. É o aceno de identidade desta cultura, a riqueza! No mes de xullo púxenme á beira dos americanos, que se asombraban do gran nivel de riqueza que viron nos pobos de aquí. E o consumo desmedido. Tento ler literatura vasca –lin sobre todo a Bernardo Atxaga–, e falando cos meus amigos de aquí, que non teñen costume de ler. Ou, supoñamos, quen le aquí Pío Baroja, quen le Unamuno? Iso tamén me interesa: unha pausa entre a literatura en eúscaro e a literatura vasca en castelán. Estiven en Gernika, nunha exposición dedicada a escritores vascos, onde non había nin Barojari nin Unamuno. Paréceme coma se deixasen que se desperdicie unha fortuna, a vosa. Incrible. Quizá sexa un síntoma de debilidade do gaélico, pero nós non temos inconveniente en pór en primeiro plano aos nosos escritores que escribiron en inglés, sexa W.B. Iates, sexa Seamus Heaney… En Nixeria, na India, fálase do desquite da colonia, é dicir, que os ingleses falan mellor que eles. Ja, ja, ja. Pola contra, o inglés que falamos no noso país está influído, polo menos en parte, pola sintaxe do gaélico. Pero que Baroja non acuda á exposición de escritores vascos… Ten que entrar! O eúscaro non é a única lingua de Euskal Herria, teñen francés e castelán, e con rock and roll e películas, ademais de inglés. Riqueza cultural, de verdade! O maior risco de todos os nacionalismos é, na miña opinión, que se dirixan á exclusión. En fin, na orixe de calquera comunidade baséase ese espírito: nós e os demais. En todo caso, a exclusión. Pode ser inocuo, ou, pola contra, agresivo...

Mencionou a riqueza cultural. Os vascos somos máis ricos que ninguén? É que non temos parella?

Non sei si está só no mundo, pero creo que esa combinación de tradición e modernidade que teñen os vascos é moi especial. Os irlandeses, por exemplo, cando facemos bailes tradicionais, estamos a facer unha cousa totalmente folklórica, non ten outra dimensión, un traballo realmente artificial, feito para turistas e para ninguén máis. Aquí, ir a Lesaka, Lekeitio, Laguardia… fan festa para si mesmos! Se a festa chega nun día laborable, moito mellor para min, no pobo non hai máis que os do pobo. Tamén é terrible ver á xente discutindo sobre o Alarde. Entra a cear nunha sociedade e discute apaixonadamente. Pola contra, non saberá, segundo as súas razóns, quen é o partido político. E unha proba de como a xente vive a festa aquí, que me dixo unha muller: “Paddy, o día que saín á cantina, foi máis grande que o día que casei!”. Á mantenta do Alarde, desbásteme o que está a pasar, porque se eu teño un albergue nalgún lugar tíveno en Hondarribia, onde vivín un ano nesa década dos 70… Pero esa paixón, é dicir, dáme envexa. Ou misal! En Lesaka, no seo dunha familia, o fillo foi ateo. Un día en que falei coa miña familia e que, cando se marchaba, tiña que marcharse a cantar no coro! “Ao coro, á igrexa? Non es ateo?” “Si, pero é a festa do pobo, e iso está por encima de todas as crenzas”.

Que influencia teñen nas súas opinións as persoas que ten no País Vasco?

Unha pregunta interesante… O meu libro, The Basque Country, e na presentación tratei de expresalo claramente, non é unha historia de Euskal Herria. Iso non me gustou, a min e sen preguntarme nada, porque é a editorial a que subtitula: Cultural History. Escribíronme e dixéronme francamente: “Ti segue as túas obsesións!”. O libro, en definitiva, é unha Euskal Herria de Paddy Woodworth, pode valer moito, pouco, ou nada, pero é unha visión persoal, miña. Por exemplo, a min gústame moito San Sebastián, pero no libro non ten máis que tres parágrafos. En cambio, Asteasu ten todo un capítulo! Ja, ja, ja.

Ja, ja, ja.

É un libro idiosincrásico, meu, persoal, parcial, de Paddy Woodworth. E si tivese que volver facelo agora, faríao doutro xeito. Quería dar algúns puntos de partida ao lector de inglés sobre o País Vasco, unhas veces máis profundo, outras máis preocupante. Gustaríame que partisen de aquí e trasladásense a outros lugares. Eu, en efecto, vin aquí por primeira vez o ano da morte de Franco, sen saber nada de aquí, agás que era un país distinto. Bo, que había txapela, ETA tamén… pero nada bo. De todos os xeitos, tiña curiosidade de saber se existían paralelismos entre a dúas ETA que entón estaban aquí e a dúas IRA de Irlanda. Naturalmente, fun buscar traballo como profesor de inglés. Non coñecía a ninguén, pero pronto fixen amigos, como é costume entre os irlandeses, e coñecín a persoas de todas as tendencias políticas.

Sementaches a semente do libro Dirty War…

Non está mal dito. Para poder facer un libro sobre a guerra sucia, era necesario coñecer os de alá e os de aquí. Tamén dixen aos do CESID que tiña que falar coa xente de ETA. Aos de ETA, o mesmo, que falaría cos do CESID. Era xornalista, e a conversación é unha maneira de seducila. É unha relación persoal. Non te pos á mesa, non con José Amedo, non con Josu Urrutikoetxea, para condenarlle, senón para escoitarlle. Cando cheguei, era da esquerda, era militante dun partido de esquerda en Irlanda, e aquí tamén me foi máis fácil contactar coa esquerda “sucursal”, coas siglas de entón, coas do PSOE, PC, PT ou ORT… Estiven primeiro nun apartamento de Deusto, porque era dun amigo de Irlanda até entón.

Crin que estabas só.

Chegamos tres, eu o primeiro, dous bos amigos despois. No entanto, chegamos a un acordo: non viviriamos aquí preto de nós, nin sequera entre estranxeiros. Viviriamos aquí entre os seus habitantes. Vivimos en tres apartamentos. Aquel amigo volvera a Irlanda en abril. Dúas PT, dúas PCs, un anarquista, outro hippy, dúas do PSOE. Un deles do PSOE era Julián Sancristóbal. Tivemos unha relación moi estreita naquela época, pero a medida que subimos, terminamos coa nosa relación. Non lle interesaba ter unha relación comigo. A última vez que a vin foi por un funeral na misa dun Germán que os Comandos Autónomos mataron en Zumaia ou Zumarraga [Germán González López, asasinado en Urretxu en 1979]. Foi entón cando o PSOE cantou na rúa Eusko Gudariak, co puño levantado. Din.

Se non houbese ETA, a xente de fóra miraría aquí, a este país?

Boa pregunta. Creo que si. Vaiche ao século XIX, aquí veñen os antropólogos, os lingüistas… Rodney Gallop, que escribiu A Book of the Basques, un libro precioso… Si, sen ETA esa curiosidade tamén sería. Eu creo que o eúscaro é o que fai especial ao vasco. Xunto ao eúscaro, atópanse a danza, a canción e o resto dos compoñentes. Pero o primeiro é o eúscaro. Por suposto, aí está tamén a industria. Os ingleses, por exemplo, déronse conta do ferro no século XVI, os armazóns de Shakespeare. O mesmo, a industria posmoderna… Teño un amigo, un nacionalista… nacionalista vasco –porque hai moitas formas de nacionalista, Jaime Mayor Oreja tamén é nacionalista, vasco, pero nacionalista español e listo!–, pois ese amigo –e non creo que lle vaia a facer dano, é dicir, o meu amigo Txema Montero–, díxome que estaba a facer o libro: “Paddy, sei que es bastante escéptico do nacionalismo vasco, e que, ao mesmo tempo, miras dunha maneira bastante romántica ao País Vasco, pero ten en conta que Bilbao non é, só e sen máis, o berce de Sabino Arana. Bilbao é tamén o berce do PSOE e do PCE. O meu pai era moi traballador, moi bo e fiucego, un pouco naif en política, moi bo cristián –no sentido directo da palabra–, e recordo esa mañá cando se difundiu a noticia de que mataron a Carrero Branco. O meu pai ía levarme aquel día á cidade. “Estás a celebrar unha morte, Paddy!”. “Si, era un gran fillo de puta!”. El replicou: “Nunca deberías alegrarche de que morra alguén”. Quizá tiña un pai pacifista, unha actitude moi atrevida. Eu non teño o valor de compartir esa posición. Non son tan valente. Eu creo que, tanto para os de fóra como para os de aquí, foi moi difícil entender o camiño de ETA desde a instauración da democracia, aínda que a democracia sexa imperfecta. Como xustificar os atentados? Como xustificar o aumento das accións armadas? Non é fácil…