“Que sabe Zapatero?”, preguntouse a finais de agosto o xornalista ben informado Ernesto Ekaizer no diario Público. “Porque –prosegue no seu artigo A carta roubada–, o impresionante cambio de opinión sobre a reforma constitucional do déficit fiscal en España, mostra que o noso gran temoneiro viu a cima do Monte Glaciario e creu que había que facer máis xestos para evitalo”.

O verán de 2011 trouxo un amargo agasallo á xente de España: Do mesmo xeito que Portugal, olfatea moito máis de cerca a necesidade de pedir un rescate a Europa. Non só porque os intereses da débeda pública do Estado superen os peores soños, senón que a mesma adaptación das débedas de bancos e caixas de aforros que supostamente parecían resolver agora está de novo pendente.

Os poucos vascos que teñen a sorte ou o vicio de ver de cando en vez as cadeas de televisión francesas non se estrañarían demasiado. O mesmo mes de abril, mentres se debatía nunha canle pública, o economista Jacques Sapir dixo en poucas palabras que España lle ía a pedir salvamento a Europa en outubro. O vasco do sur ten que recoñecelo.

Pero a historia non vai lembrar agosto de 2011 polas angustias de España, e menos polo feito de que Zapatero e Rajoy converteron a súa distancia nun consenso entre présas e muecas. Moito máis grave foi o extremo das bolsas mundiais: no primeiros quince días, Madrid perdeu o 18%, Nova York o 8%... Ao que non xogue diñeiro na bolsa non lle importaría nada, salvo que se trate dun empeoramento da situación xeral. Trátase dun sismo similar ao afundimento de Lehman Brothers, que en 2008 marcou o primeiro gran momento da crise económica.

Onde estamos agora? Como estamos nunha situación paralela á crise que comezou en 1929 e abarcou toda a década de 1930, son moitos os que compararon 2008 con 1929. En 2011, con todo, Joaquín Estefanía, que resume ben a opinión dos socialdemócratas de España e de Europa, que dirixiu o madrileño O País, cre que os países desenvolvidos están nun punto similar ao que estaban en 1937.

Na década de 1930, o presidente Roosevelt puxo en marcha o famoso programa New Deal, tal e como o propuxo hoxe o economista Keynes, encomiado como padriño polos socialdemócratas, para sacar a economía do coma con grandes investimentos públicos. O caso é que en 1937, crendo que as cousas estaban bastante orientadas, Roosevelt interrompeu os incentivos públicos, e para darse conta xa estaban metidos nunha segunda recesión.

Nesta ocasión, a vida do keynesianismo foi moito máis curta, apenas entre 2008 e 2009. Despois, a pesar de que os socialdemócratas e liberais do mundo esperaban e proclamaban o contrario, a ortodoxia neoliberal volveuse a apropiar de todo.

O Gran Retroceso (Great Depression) non terminou nos Estados Unidos de América na II. Durante a Guerra Mundial. Estefanía non nos tranquilizou cando elixiu estas palabras de Keynes: “Para levar a cabo un gran experimento que demostrase que os meus argumentos son correctos, nunha democracia capitalista parece politicamente imposible organizar o gasto público a unha escala suficiente si non é nas condicións xeradas por unha guerra”.

Pois o final

O economista de esquerdas Michel Husson publicou recentemente Unha crise sen fondo no revista Vento Sur. Segundo Husson, este verán o capitalismo viuse sacudido por dúas grandes crises: As débedas dos estados europeos, por unha banda, os debates e as dúbidas sobre a capacidade de endebedamento de EEUU. O feito de que a economía volva caer tan lonxe demostra que está lonxe de terminar a crise que empezou en 2007 e que se desatou en 2008.

Por que? Segundo publicou Jorge Blazquez nO País, ante os nosos ollos estamos a ver O final dun modelo de crecemento global. Blázquez, que é presidente de CORES, entidade que xestiona as reservas estratéxicas de petróleo en España, ten poucos motivos para ser de esquerdas. De forma moi gráfica, Blázquez resumiu o dilema irreparable que teñen hoxe os países desenvolvidos para reactivar a economía.

O certo é que na última década os países avanzados han crecido pouco, só un 1,9% ao ano, mentres que os que crecen -os “emerxentes”- un 6,2%. A pesar do seu escaso crecemento, os países desenvolvidos han movido a calor dos emerxentes. Como? Consumindo en débeda.

Nestes anos, as familias de Europa e América do Norte puideron consumir moito, importando cada vez máis produtos do estranxeiro, grazas á súa capacidade de endebedamento aparentemente sen límites. Como contrapartida, os cidadáns dos países en desenvolvemento debían producir para a exportación e financiar cos seus aforros as débedas de Europa e América do Norte.

Este modelo de desenvolvemento esgotouse en 2008, segundo Blázquez. Cando a tendencia de compra da cidadanía comezou a frear, os gobernos puxeron en marcha medidas de promoción económica: facilitar o consumo, reforzar a obra pública... A operación non durou moito. Despois, as autoridades comezaron sen piedade o camiño contrario: recortar os gastos públicos, destruír os avances da sociedade do benestar, destruír os dereitos dos traballadores... Até o punto de que os Estados se neguen a endebedarse nas súas lexislacións.

“Na última década –finalizou Jorge Blázquez– vivimos nunha economía globalizada, onde os países en desenvolvemento puñan crecemento e financiamento, e o desenvolvidos consumo e débeda. A crise financeira ha demostrado que este modelo chegou ao seu fin. Pero unha vez que as sombras desta crise desvanézanse, a pregunta é: que modelo de crecemento prevalecerá e que sectores e países sairán vencedores na nova situación?”.

Con todo, dicir “cando as sombras da crise alixeiráronse” é unha actitude de falar, á que ninguén ve saída. O líder da organización altermundialista attac, Eric Toussaint, afirmou que a crise se prolonga durante unha ou dúas décadas. Outros fan cálculos parecidos pola esquerda. Immanuel Wallerstein, profesor da Universidade de Yale en Estados Unidos, di: “A nivel mundial veñen tempos de deriva e caos”.

Pola contra, tamén desde a esquerda, o brasileiro Theotonio dous Santos respondeu que aínda non vimos a crise, porque, visto a nivel mundial, a economía segue crecendo. A verdadeira crise coñecerémola dentro de dez anos, cando chegue o momento de cambiar o modelo tecnolóxico. “A crise destes días pareceranos entón de broma”.

De broma esta vez? A ver como os españois, entre eles os vascos, atravesan o duro inverno 2011-2012.