“Terminei completamente tenso e íame ás revisións do hospital cun mal corpo, porque sabía que me mirarían mal, sempre coa mesma pregunta: ‘Aínda de baixa?’. Apertáronme por todas partes e non creo que a xente mereza ese trato. Paréceme ben controlalo, porque hai de todo, pero se han visto que estás mal, deberían tratarche como persoa e deixar o tempo que necesites para curarche. En xeral, ninguén está de baixa por querer, porque estar en casa sen traballo pode ser cómodo, si, pero se non estás enfermo, e cobrando todo o soldo”. Trátase de Antonia Luengo, unha lavandeira lasartearra de 51 anos, que pasou a noite en Madrid. O condutor dun autobús caeu ao solo por un forte movemento e lesionouse no xeonllo o ano pasado, ao quedar atrapado entre os ferros da súa perna. O médico de familia deulle de baixa por fisura no rótulo. Ademais, non sabía o que lle viña.

O
médico le recetó que non se movese a perna, pero tres días despois do accidente, cando aínda estaba a tomar tranquilizantes para aliviar a dor, os do seguro, a mutua privada de Luengo, que foi un accidente non laboral, chamáronlle para que acudise ao centro médico Arrasate de San Sebastián. “Díxenlles que non podía moverme, que andaba con muletas e que nese momento non había ninguén que me puidese levar, que lles enviaría o informe do hospital por fax… pero que non, e que si non fun, poderíanme perder dereitos e poderíanme quitar a baixa”. Por fin colleu o taxi e achegouse. Chegaron, sentaron e o médico preguntou: “Cando che caíches?”, “hai tres días”, “que tal estás?”, estaba mal, “ben, pois volve dentro de tres días”. Aí terminou a revisión. A lavandeira púxose furiosa, pero non fixo máis que comezar o periplo. Os da compañía de autobuses chamáronlle para que levase tamén o control dos pasaxeiros accidentados e trasladásese á Clínica do Alicerce de Donostia-San Sebastián. Os da mesma empresa tiñan que ser inspeccionados polo médico da empresa. Como consecuencia, Antonia volveuse tola en Luengo, cando non tiña que moverse todo o día en San Sebastián, dun lado a outro, en autobús, e ás veces, nun só día tiña que ir ao mesmo centro –con diferentes médicos– até catro veces, xa que non lle cambiaban as horas para poder facer todo o que segue. “Non sei para que me mandaron descansar, para iso irei traballar, porque teño menos traballo que baixa”. E todos repetían a mesma pregunta: “Cando volves traballar?”.

Unha vez comezada a rehabilitación, a cousa non mellorou, ao contrario. Ademais das revisións e rehabilitacións habituais, tamén lle chamaron os membros da Seguridade Social para realizar a súa propia auditoría, e o trato foi brutal desde o principio. “Isto non pode seguir así –lle dixeron–, hai que ir aliviándose, porque leva máis dun mes e non podes estar tanto tempo de baixa…”. “Pero aínda me desbaste o xeonllo e o propio médico prohibiume agacharme e agacharme”, Luengo. “Pero, tes que agacharse para o teu traballo?”; “por suposto, moitas veces”; “agora que os limpadores usan fregona!”. Luengo pediulle respecto e respondeulle que a miúdo ten que agacharse polo uso da fregona e que ten que traballar a un ritmo frenético. Con todo, o da Seguridade Social seguiu insistindo en si coa baixa quería conseguir a xubilación anticipada. “Eu díxenlle que fixese resonancia se quería, pero non o fixeron. Sentinme humillado, si o médico informoume de que estou mal, que cren que lle paguei para que minta?”.

A Seguridade Social ten a última palabra desde o ano pasado

As baixas poden ser de dous tipos: profesional (accidente ou enfermidade) e ordinaria, non laboral (accidente ou enfermidade). No primeiro caso, as baixas pódense contratar coa Seguridade Social ou coas Mutuas Profesionais –máis do 90% están contratadas coas mutuas– e elas teñen o poder sobre todo o proceso para determinar as baixas, os prazos e as altas.

Con todo, os maiores controis e cambios producíronse en eventos ordinarios. Estas adoitan ser levadas pola Seguridade Social, pero o traballador é atendido por médicos da sanidade pública. Este médico era o que até hai pouco se encargaba do alta, aínda que as mutuas e a Seguridade Social española podían facer “recomendacións”. Teoricamente, a sanidade pública tiña a última decisión ante as discrepancias médicas. A lei modificouse o pasado novembro no Estado español: por unha banda, redúcese o tempo máximo de baixa de 18 a 12 meses; e por outro, outórgase aos médicos inspectores da Seguridade Social as mesmas competencias que aos médicos de saúde pública: as altas non teñen por que ser emitidas por médicos de familia, poden ser decididas directamente pola Seguridade Social. “E a pesar de que a lei di que as competencias se igualaron, non se equipasen, si a Seguridade Social decide que hai que dar de alta ao traballador”, afirma Ibon Zubiela, membro do sindicato LAB. O mesmo coas mutuas: estas non teñen competencias para dar de alta, envían recomendacións aos médicos de familia, pero a quen van enviar agora esas recomendacións? Zubiela teno claro: directamente á Seguridade Social, “e a Seguridade Social está rexida por criterios económicos”.

O
sindicalista engadiu que as mutuas e a Seguridade Social van da man e, na práctica, en todos os ámbitos das baixas, a Seguridade Social ten todo o poder. É máis, no seis meses seguintes ao alta, a Seguridade Social é o único capacitado para causar baixa pola mesma ou similar patoloxía. En Hego Euskal Herria, por tanto, a Administración española ten o poder absoluto, e en Ipar Euskal Herria, tal e como ocorre en Europa en xeral, as principais tendencias son aumentar o control dos traballadores e reducir os investimentos destinados á sanidade pública.

“Cada vez é máis exixente o control –subliñou Zubiela-, utilizando a estratexia capitalista de repetir moito unha mentira ata que se faga realidade: as baixas vendéronse como unha fraude do traballador, pero esa fraude non se probou con ningunha investigación. Como hai que aforrar custos, invéntanse así. Ao contrario! Coa crise e a situación actual a xente ten medo a darse de baixa, a presión é grande nas empresas, e coa precariedade cada vez ten menos dereitos e oportunidades para que o traballador poida darse de baixa”. O membro de LAB denunciou que moitas mutuas contratan detectives para controlar á paciente sen ningún tipo de base legal. Sácanlles fotos, ou lles gravan cunha videocámara, por exemplo, recollendo algunha carga. Segundo explícanos, un traballador foi obrigado a darse de alta por sacar a bolsa de lixo, “pero non é o mesmo levantar unha bolsa de lixo que estar continuamente levantando cargas no traballo”. Din que as mutuas queren contentar ao cliente, é dicir, á empresa, e para iso queren pór ao traballador na produción canto antes.
Ademais, a experiencia de Antonia Luengo puxo de manifesto que a burocracia do control é moi grande: o enfermo ten que visitar a unha chea de médicos, o que provoca a necesidade de moitos médicos e un gran traballo administrativo. Zubiela criticou que si todo ese diñeiro se invertiera no sistema público de saúde, poderíanse rebaixar as listas de espera e ofrecer un mellor servizo.
Esta presión é a que fai que logo se dean as altas avanzadas. Ás veces, por incapacidade: “O médico recomendoume a baixa para tres meses –di Luengo–, pero deime de alta a dous meses e medio, porque non podía aguantar máis, estaba dos nervios e non podía seguir pelexando e enfadado con todos os días”. Outras veces, forzosamente: “O médico da Mutua fíxome unha resonancia e díxome que tiña unha fractura no ombreiro, que non había máis remedio que operarme –Edu Lorca de Arrigorriaga–. Ao cabo dunha semana, o mesmo médico deume de alta, dicindo que non se decidiu polo médico, senón pola dirección da Mutua. Ademais, o motivo do alta di: Curouse!

Para que un médico?

Gonzalo Gómez Iturriaga considera que as decisións de baixas e altas deberían estar en mans de médicos da sanidade pública, médicos de atención primaria, e que deberían ter máis apoio, máis colaboración, por exemplo, por parte de especialistas. En cambio, di que non teñen ningún tipo de relación cos médicos da Mutua e da Seguridade Social, que non teñen en conta a opinión dos médicos do sistema público e que se dan de alta aos pacientes con baixa médica. “As propostas de altas tamén chegan desde as Mutuas, dicindo que esa persoa está disposta a empezar a traballar, son un tipo de presión, e nós non temos as proteccións e recursos suficientes para facer fronte ás mutuas, non nos interesa entrar en xuízos. Ao final, aos médicos quítaselles valor e dáse de alta ao paciente”. En palabras de Gómez, pasamos dun extremo a outro: Na década de 1980, as discapacidades eran fáciles de dar, e agora é case imposible darse de baixa por incapacidade.

Gomez Iturriaga atende
enfermidades e accidentes comúns, entre elas, cada vez máis enfermidades psicolóxicas como a ansiedade provocadas polo contexto social, pero con frecuencia termina dando baixas de enfermidades profesionais porque as mutuas non adoitan aceptar enfermidades de orixe profesional: “É evidente que son baixas pola actividade profesional que leva o traballador. Si eu percibo unha epicondilitis, un tunelkarpiano… que é froito de movementos repetitivos de traballo, envío ao paciente á Mutua e este di que non, que é porque o traballador xoga ao tenis. Ao final non nos queda outra cousa, a decisión e o poder é das Mutuas”. Pregunteille
a Gómez Iturriaga se as baixas respectan as táboas de prazos que hai que cumprir. As mutuas e os inspectores da Seguridade Social utilizan as táboas de maneira ríxida, non tanto eles, que actúan en función da evolución da enfermidade. Pero que pasa? Dado que a epicondilitis que a Mutua non cualificou de enfermidade profesional ten un tratamento longo nas listas de espera do sistema público e supera os prazos da táboa, finalmente a Mutua pídelles que se dean de alta. “Arrebátannos autoridade e estamos nunha loita permanente”.

Premios económicos ao médico que dea menos baixas

Aínda que pareza sorprendente, varios territorios do Estado español (Madrid, Murcia e Cataluña) acolléronse á concesión de premios económicos aos médicos públicos que menos baixas asinen. É posible que ocorra algo así entre nós? A Gómez Iturriaga parécelle terrible: “Eu non quero ningún beneficio, por nada, negaríaos. Vender por unhas moedas en contra dos propios criterios é terrible e vai en contra da miña ética profesional”. Con todo, as baixas descenderon no tres territorios. O dirixente de LAB afirmou que “non é que haxa moitos colectivos que se venderon ao capital”. Están mercantilizando a sanidade, no canto de destinar ese diñeiro a mellorar a sanidade pública”.

Un
grupo de traballadores enfermos ou accidentados sofren as consecuencias das medidas de presión impostas pola administración. Para que tanta revisión, si no canto de realizarlle o recoñecemento médico, vólvenche a mandar a casa cun par de preguntas? A Seguridade Social non conseguiu responder; a limpadora lasartearra teno claro: "Non son revisións reais, son unha maneira de telas controladas. Chamáronme ás 8 da mañá e ás 9 da noite. Unha vez a miña filla colleu o teléfono e explicoulles que eu estaba no ambulatorio, que ía coller o recado, pero que non, que chamarían a media hora e chamaba a media hora. Parecíame criminal, seguíanme por todas partes. Só faltáballes porse as esposas e controlar cando ía ao baño!”. Coa escusa dos estafadores, a imaxe que se difundiu desde diferentes ámbitos converte ao traballador nun delincuente.