Arantxa Urretabizkaia (Donostia-San Sebastián, 1947). Iniciamos a conversación na rima e o ritmo das palabras poesía, prosa e caos. Falamos de Arantxa, que era empregado de oficina ou de enfermaría. Despois do escritor. Ofreceunos dúas palabras para tecer dúas entrevistas: “En canto ás letras son dous tipos de persoas, unhas son paxaros e outras ornitólogos, outras á vez. Eu son un paxaro”. Escribiu poesía cando era máis nova, e aínda o está escribindo de cando en vez: “As miradas poéticas non se me escaparon e creo que a miña prosa gardou un ton

poético”. Como escritor paxaro, dinos que a persoa sente libre: “Creo que son unha persoa libre, son unha persoa moi apreciada pola liberdade. Fago o que creo oportuno en cada momento, sen ter en conta o habitual. Non quero perder o punto da rebeldía”. Aí está Arantxa Urretabizkaia.

De todos os xeitos, falamos sobre todo de escribir, en Hondarribia: “Considérome un narrador de historias, pero son xornalista de profesión, e despois de gañarme a vida, o tempo que me queda para a literatura é pouco”. Velaquí unha das impresións que recibiu a escritora da novela

3 María: “Aran, gustoume moito, é moi bonito, pero moitos criticarán porque se le con facilidade”, díxome a miña irmá. “Iso é un erro?”, contesteille. “Non, pero entrarán con iso...”. “Pois que entren”. Tamén nos dedicou varios capítulos sobre a crítica da literatura vasca. Deixámolos no caixón, entre os fragmentos de cor escondida.

3 A portada e o título do libro Mariak fixéronseme curiosos, ambos.

A editorial ofreceume outra portada e por primeira vez na miña vida díxenlles “esa portada non me vale, non é bonita ou fea –en definitiva, é cuestión de opinión–”. A primeira portada suxería precisamente o contrario da novela: tres nenas pequenas estaban fotografadas en branco e negro. Isto, por unha banda, reflectía a historia das nenas e os nenos, así como a imaxe tradicional da vellez. Con todo, os protagonistas non viven mirando cara atrás, senón cara adiante. Aceptei a segunda portada. 3 así, en número, púxeno eu. É raro pór o título por número, pero eu así o imaxinei. As flores tamén son importantes, son tres trevos: dúas unidas, separadas do outro.

Os protagonistas son tres, o tres Mariak. Branco, Vermello e Grande. Coñecín tres Ana de Hondarribia: Anagorri, Anatxiki e Anahandi.

Ese Anahandi é amigo meu. Cando chama por teléfono dime “son Anahandi”. De aí tomei un dos meus nomes. Por outra banda, na casa dos seus pais vivía unha tía solta que se encargaba da casa, xa que a súa nai traballaba fóra. Escoitabamos á tía “imos a Gorri”. De aí a Marigorri. A miña tía e o meu amigo eran xastres.

Ouvín dicir que non che gustan os alcumes. Branco, Vermello e Grande.

Así é. Na primeira páxina Txuri “...aínda que nunca quixen o pseudónimo” di. A Txuri parécelle a marca do “poder da tribo” e a min tamén. Non me gustan, pero eles aceptárono na súa vida.

É unha historia de tres mulleres? A historia de tres vellos? A historia do tres xubilados?

É a vida de tres vellas en quince meses. Son os meses de outubro a decembro e o ano seguinte; do ano 2000. Son vellas, non son xubiladas, son vellas, e reivindican ese nome. Sobre todo Gorri.

Xubilación, xubilación, retiro... Que opinas destes nomes?

Esta sociedade aborrece a vellez e ódiaa directamente. E paréceme que o principal culpable é a miña xeración. Inventamos que a mocidade é a cúspide de todas as virtudes. Antes había persoas adultas na cima e a miña xeración decidira que a mocidade era o cume, á parte da cal todo ía a peor. E seguramente, agora tócanos a nós reivindicar a vellez.

Sabe vostede por que sucedeu? Foi unha reacción despois da guerra, quizá?

Non. Este fenómeno iniciouse en maio de 1968 en todo o mundo, non só aquí. Aquí houbo distincións. Agora, os que o inventaron na súa mocidade están a chegar –somos– á xubilación. A min interésame a vellez, evidentemente. Entre quen vivimos o mes de maio do 68, a medida que envellecemos, está a crearse unha nova forma de ver a vellez: “Isto hai que arranxalo, cada vez somos máis vellos, odiamos a vellez” escoitamos agora. Pero algo non funciona. Vostede di a calquera persoa –home ou muller- “non pasa dos anos que ten”, e case todos lle creen, créenlle e agradécenlle. Paréceme patolóxico.

É unha novela o clamor dunha nova vellez? Queres propor un novo modelo?

Non tanto. Quero dicir que a alegría de vivir non é só cousa dos mozos. Que ninguén nos diga como envellecer, que cada cal pode decidir. Cando morreu a nosa nai, hai cinco anos –morreu con 96 anos–, empezou a desenvolver a idea. Dicíame a min mesmo –e ao meu fillo tamén– “nos corresponde alegrar a vida da miña avoa”. Quería aproveitar os últimos anos da miña nai. Vivía con el e cos da súa contorna, cos vellos. Nese universo comecei a desenvolver a idea da novela. Pensei que a ficción podía axudarme a comprender a miña vellez.

Temos unha ideoloxía insuficiente sobre o envellecemento?

Si. Completamente. Fáltanos ideoloxía e a xente non se dá conta diso. Hai algúns indicios diso, pero non hai un corpus. Unha vez, nunha charla organizada pola Deputación de Gipuzkoa, falamos da vellez. Dixen aos presentes: “Empezo a pensar que cando a xente da miña idade empeza a ir ás residencias, as residencias deben empezar a cambiar radicalmente. Nós non seremos como os da xeración dos nosos pais, polo menos tan submisos”.

Txuri, Gorri eta Handi: quen é Marihandi?

Persoa ferida que abandona o pobo. A quen non perdoa como tratou ao pobo. É a filla dun tabernero. Coñece a un militar, de carreira, durante a ditadura... Iso dálle un status. No noso país hai máis ou menos grandes. Por un instante sentiu desprezado. Eu admiro a súa actitude, o non querer ceder. Admiro esa capacidade, pero non o son.

De Marigorri que máis di?

É
vermello... Marimandona, ten un punto iluminado, Txuri axuda a controlar esas cousas. Gorri leva toda a iniciativa até atoparse con Handi, e a partir de entón Txuri faise co mando. Branco cambia a partir de aí.

Prodúcese metamorfose en Txuri.

Si, prodúcese unha distorsión. Eu non querería, con todo, vivir ese carácter, non só o de Txuri. Querería algunhas cousas de Gorri, o seu valor, por exemplo. Apréciolle a Txuri, pero eu son máis Gorri, dedicada aos feitos. Txuri non é así. Tamén me gustaría ter o máis grande, entre outras cousas, o seu diñeiro –o diñeiro non é todo, pero facilita a vida–, pero non só iso, claro, gústame a capacidade de manterse a si mesmo. Se puidese, collería algo de cada un e faría un cóctel. Máis que polo Branco e polo Grande poríalle o Vermello ao cóctel.

Que tal escribes a novela?

Xa estaba en curso, avanzado, e na Semana Santa do ano pasado pensei que xa tiña bastante, que tiña que acabar. De ser grande, iría a un balneario, pero non podía. Deixáronme unha habitación en San Sebastián unha semana. Pasei case todo o día escribindo, de cando en vez fixen compras e daba unha volta, algunha vez fun ao cine. O pai e o fillo quedaron aquí. “Non chames se non hai ninguén na agonía ou a casa en chamas” díxenlles. Alí encarnei a novela. Alí inventeimas (os versículos tamén se deixaron caer no caixón), aí deime conta de como terminaba. Sen atender a ninguén da casa, só.

As marías non son os únicos personaxes. Aí están Román, o fillo de Txuri e a nora. Laida e Kalo. As súas vivencias non se alargaron...

Si, pero me quedei a gusto. Inclínome cara ao curto. Creo que podo inventar discursos máis extensos sobre estoutros personaxes, pero me pareceu que o relato era suficiente, que non había que dicir máis.

A novela ten, polo menos, dous momentos xiratorios. É esta novela, pero podería ser outra. Ou non?

Non. Cando cheguei da residencia de San Sebastián, díxenlle ao home: "Vou dar un toque especial a Patricia Highsmith no final da carreira". Un escritor que me gusta moito. Cando terminei, quixen darlle o seu punto de misterio.

Gustaríache que o mundo que aparece fóra entre o pasado e o futuro?

Non o sei. Pero o futuro vén doutra maneira, non o dubido, estes personaxes marcan nun sentido. Os meus compañeiros e compañeiras estamos na volta dos 60 anos, a falta de 10-15 anos para chegar aí, pero o cambio vaise a levar a cabo.

3 Pero María é unha novela.

É unha ficción, evidentemente. Este non é un libro de sociología, nin un libro de autoaxuda. Pero se vostedes creen conseguino. Se non logrei que o lector me crese, fallei. Con todo, estou seguro de que chega unha nova vellez. Non é fácil de expresar, non é un tema traballado. Hai libros e artigos que me axudaron a pensar sobre o tema. A xente está a pensar no tema. Cando a xente á que me referín comece a xubilarse, escribirá e falará moito sobre o tema.