“Nestas zonas antes había moitas árbores, e xusto neses anos nos que eu empecei había algunhas hortas en Orduña con moitas árbores froiteiras, pero alí tiñan que facer vivendas e sacamos variedades para poder mantelas”, lembra Kormenzana. A maior parte da froita empregada na elaboración de zumes e marmeladas é de orixe doméstica: cereixa, ciruela, mazá, pera, cítricos, froitos vermellos… Non cultivan gran superficie, pero teñen unha gran variedade. “A nosa estratexia nunca foi facer moito, senón ofrecer unha gran variedade”, engadiu.

A maioría das árbores froiteiras atópanse no propio caserío, pero no caso dos cítricos e os froitos tropicais, a súa produción é en Ea, en terras cedidas por uns amigos. “A maior parte das materias primas que utilizamos é a nosa, a doméstica, pero no caso das árbores que non dan aquí, como o arándano ou o kiwi, tomámolos a outros produtores do País Vasco”, explica. Realizan toda a produción nun modelo ecolóxico.

Espazo colectivo de transformación

Na época en que Kormenzana puxo en marcha o proxecto, non había moita xente dedicada á produción ecolóxica, e nos seus inicios puxo en marcha un pequeno obrador de transformación de produtos. En 2010, con todo, uníronse a outro catro baserritarras da zona que se dedicaban á ecoloxía e crearon unha asociación no obrador: O proxecto chámase Ekotarro. Ademais desta rede creada no propio municipio con outros produtores, Tologorri participa noutros como Nekasarean, EHNE, EHKOlibo e Bizilur. “Para nós é importante estar en movementos ligados á agricultura”, di.

O duñano realiza unha venda directa e vende case todo en feiras. Ademais da produción e a venda, en Tologorri tamén se realizan outras iniciativas. No caserío organízanse visitas frecuentes con escolas da zona ou coas colonias, e conta que na época COVID-19 facíanse almorzos agroecológicos. “Antes ao falar de ecolóxico a xente mirábanos raro, pero agora nótase que nalgúns lugares está a crearse conciencia. Aínda queda moito por facer, pero bo, vexo a situación mellor que cando empezamos”.