O Movemento Anti-Incineración (VAM) chegou á constante de dúas fontes diferentes: A incineradora de Zubieta está a contaminar a contorna con dioxinas, PFAS, metais pesados, etc. e os restos desta contaminación xa poden detectarse nos ovos, terras, augas, lodos e brións captados para a súa análise nas proximidades da incineradora.

A primeira fonte de información é a investigación levada a cabo pola Fundación ToxicoWatch. Segundo explicou no seu día ARGIA, a EAM encargou en 2019 á fundación holandesa ToxicoWatch o control cidadán e independente dos contaminantes da incineradora de Zubieta. Así, ToxicoWatch realizou até a data tres estudos, o primeiro previo á posta en marcha oficial da incineradora para establecer o ‘escenario cero’ da situación, o segundo con mostras recollidas en 2020 e o terceiro con mostras de 2021. EAM acaba de presentar os resultados desta última en Hernani o 19 de novembro. ARGIA ofrece o informe completo de ToxicoWatch neste enlace.

Tras a análise dos datos de 2021 de ToxicoWatch, destaca que se atoparon cantidades elevadas de dioxinas nos brións e ovos de gallinería recolleitos xunto á incineradora, o tipo de dioxinas atopadas (a sección ‘dioxina’ recolle moléculas diferentes) son as mesmas que na contorna doutras incineradoras en Europa, atopáronse cantidades importantes nos restos de contaminación por sustancias PWC e compostos específicos en inglés.

Dentro da análise do ToxicoWatch, os membros do EAM consideran que existe unha comparación cos datos doutras incineradoras que xa están a traballar en Europa en dioxinas, PFASs, metais pesados, etc. De feito, o seguimento de tres incineradoras de Madrid, Lituania e Chequia está a levarse a cabo en colaboración con ToxicoWatch de Zubieta, e en comparación coas mostras das mesmas, a posta en marcha da incineradora en Zubieta daba inmediatamente uns valores moi altos aos brións e plantas das inmediacións das instalacións, como os da incineradora de lixo de Madrid-Valdemingoma.

A segunda fonte denunciante da contaminación da incineradora de Zubieta é a información facilitada ao Goberno Vasco polo consorcio de GHK propietario da planta e a empresa xestora Ekondakin: a documentación do Programa de Vixilancia Ambiental que deben presentar anualmente este tipo de instalacións. Os membros de EAM destacan dous documentos atopados ao longo da historia: As realizadas por SGS e IDOM por encargo da incineradora.

Tal e como se pode ler no documento de IDOM, os hidrocarburos TPH e os fenoles atopáronse no solo xunto á incineradora por encima dos niveis permitidos pola lexislación española. IDOM tamén atopou contaminantes nas augas subterráneas, pero a análise das mostras atribuíu a contaminación a algunha incidencia no proceso. Pola contra, a compañía SGS si atopou contaminación por dioxina e furano nas augas subterráneas da incineradora, ademais dunha elevada cantidade, di (en castelán) que ademais de non estar conforme coa lexislación holandesa, superou o nivel de “gravidade a intervir”. Dado que na maioría dos países os niveis destes contaminantes perigosos non están ben definidos, os investigadores toman como valores estándar os establecidos polo goberno holandés.

Na lectura dos membros de EAM existe unha clara relación entre estas notas de contaminación subterránea que se deixaron ‘esquecidas’ entre os papeis da burocracia en estudos anteriores e o desastre que se observa en Arkaitzerreka desde 2020. Naquel ano apareceron mortos os peixes e as anguías deste arroio, e desde entón o envelenamento non só non se interrompeu, senón que se volveu máis grave e espectacular, segundo a ‘cojera’ da zona desde xullo de 2021.

“En canto á contaminación de Arkaitzerreka –denunciou EAM–, os responsables do GHK dicían en primeiro lugar que ‘non é nosa, non creou incineradoras’… pero xa tiñan os informes de IDOM e SGS. Mentían. Posteriormente, recentemente, solicitouse á Axencia Ura autorización para a construción dun depósito fronte ao emisario situado baixo a incineradora que sae a Arkaitzerreka e o bombeo das súas augas á rede de saneamento, mediante o seu envío á depuradora de Loiola. Por outra banda, como soubemos de boa fonte, o GHK recoñece nas súas reunións internas que se produciron dous incendios nos depósitos de almacenamento de residuos que agora teñen filtracións. Por tanto, a contaminación das augas subterráneas está aí, non poden atopar solucións, e por iso queren que se cubran e desaparezan, para que a contaminación flúa máis lonxe e, de paso, para cubrir unha fonte de información da contaminación”.

Mentres tanto, a Fundación ToxicoWatch continúa coa súa investigación e recentemente os membros voluntarios da EAM recompilaron mostras que darán datos da contaminación de 2022: ovos de pequenas galiñas privadas da zona, brión, auga, lodos de río, follas de diferentes plantas e outros. Desde Holanda realízase unha rigorosa supervisión de todo o proceso de recollida de mostras, tal e como se pode comprobar no documento do estudo de 2021: os momentos e zonas onde se recollen as mostras documéntanse correctamente, recóllense e envían aos laboratorios en recipientes seleccionados con precisión, etc. O estudo científico independente da incineradora finánciase con diñeiro recadado por crowdfunding entre a poboación e coa colaboración de varios concellos.