GuraSOS puido acceder a estas informacións sobre a contaminación de Arkaitzerreka no 5º Xulgado de Donostia-San Sebastián. Por poder participar no procedemento que ten aberto o Xulgado, cunha fianza de 1.500 euros. O tribunal investiga, para iso, á Garda Civil e á Ertzaintza, a vertedura tóxica que se produciu en maio de 2020 no río Arkaitzerreka e que acabou con varios peixes e anguías. Esta vertedura púidose coñecer porque foi denunciado polos membros de Anerreka de Usurbil, non polos xestores da incineradora, nin pola concertación de Xestión de Residuos de Gipuzkoa, nin pola Deputación Foral de Gipuzkoa, que ten a competencia principal nesta materia.

E, precisamente, desde o informe da Garda Civil, GuraSOS sinalou que se coñeceu que a incineradora de Zubieta xa realizara un segundo vertido en Aitzerreka o pasado mes de marzo. En ambos os casos, ao parecer, fallou o circuíto pecho que debe ter a incineradora para canalizar as súas augas sucias e cando os xestores se deron conta de que os contaminantes chegaran até o río, derramaron grandes cantidades de auga para disimular, co fin de diluír os contaminantes.

Os dirixentes de GusaSOS Joxemari Izeta e Joseba Belaustegi explicaron á prensa máis detalles da polémica que xerou esta noticia. Por unha banda, ARGIA tamén demostrou no seu día que, ademais dos peixes, matou a 15 ovellas pola contaminación da incineradora: ao parecer, estas beberon a auga envelenada de Arkaitzerreka e morreron tras varios días de agonía.

Tamén se puido coñecer unha terceira novidade no escrito pericial da Unidade Central de Medio Ambiente da Garda Civil (UCOMA): que apareceu nos ombreiros das anguías sacadas mortas na cutícula do mes de maio, xa que o tlaroalkanoam, prohibido por lei desde 2004, pode causar cancro.

A asociación GuraSOS, ademais de dar a coñecer estes detalles, asegurou que "hai un risco real e grave para a saúde e o medio ambiente, que priman os intereses económicos, que a incineradora contamina, que non hai un control axeitado, que non hai información, senón propaganda. Outra conclusión clara é que o “conflito” da incineradora está lonxe de resolverse.

Velaquí, literalmente, o comunicado de GuraSOS á cidadanía:

O desastre ecolóxico de Arkaitzerreka, vertedura intencionada para ocultar o funcionamento ilegal da incineradora de Zubieta

• Parece que isto dedúcese das investigacións policiais que se realizaron, cuxo contido se puido coñecer agora.
• Ademais de matar por centos de peixes, tamén morreron animais de gran tamaño, concretamente 15 ovellas.
• Algo similar sucedeu antes, o 18 de marzo de 2020, pero tamén foi ocultado polos responsables da instalación.
• Unha anguía que foi inspeccionada por un laboratorio tiña un índice de cloroalcano alto, un compoñente prohibido e moi canceríxeno que ten a súa orixe na incineradora, segundo os peritos da Garda Civil.
• Comprobouse o funcionamento ilegal da incineradora desde novembro de 2019, sen medicións continuas.

O desastre ecolóxico de Arkaitzerreka [orixinado pola incineradora de Zubieta en maio de 2020] debeuse a numerosas irregularidades e ilegalidades graves no desenvolvemento do proxecto, segundo as investigacións que se puideron coñecer. A pesar de que as obras e os sistemas de prevención da contaminación non estaban terminados e non estaban dispoñibles, o GHK decidiu pór en marcha desde novembro de 2019, cando se detectou a vertedura de seguridade, saúde e medio ambiente gutxietsita.Amoniakoaren,
a prioridade non foi reducir o seu impacto, senón ocultar as probas da súa existencia, sen informar o resto de autoridades e impedindo a inspección das instalacións.

Trátase dun accidente, “un grave accidente químico”, segundo os peritos da Unidade Central de Medio Ambiente da Garda Civil (UCOMA), cando na incineradora de Zubieta, o 7 de maio de 2020, produciuse unha vertedura de amoníaco no proceso de carga do almacén de amonio da incineradora.
Pero, despois, non foi un accidente, senón unha acción consciente dos responsables da instalación, por tentar eliminar as pegadas da vertedura de amoníaco. Para iso emitíronse enormes cantidades de auga [2.302.992 litros de auga amoniacal, segundo o estudo] e o amoníaco de toda a rede de pluviais foi conducido directamente ao caudal do arroio Arkaitzerreka.

O estudo desmente a versión do GHK de que hai un circuíto pecho e que non se pode verter á regata. En realidade, o cubeto de verteduras amoniacais estaba directamente relacionado coa rede de pluviais e a vertedura realizábase directamente ao río contra a autorización ambiental e a vertedura ao río por parte da Axencia URA.

O amoníaco é necesario para o correcto funcionamento do tratamento dos gases do forno crematorio e está previsto que se produzan fugas nun cubeto pecho. Púidose chamar aos servizos de emerxencia e a un xestor de residuos perigosos para que recollese a vertedura da cubeta. Pero temían que, deste xeito, puxésese de manifesto a modificación do deseño do sistema estanco previsto pola empresa alemá SBE, así como a inacababilidad das instalacións e obras de seguridade, polo que o funcionamento (mesmo nas probas) non era legalmente xusto. O estudo realizado até o momento mostra tamén outros aspectos rechamantes. Así, no tecido dunha anguía morta detectouse
que “se detectaron niveis moi altos de claroalcano (0,885 mg/kg). Trátase dunha sustancia prohibida desde 2004, moi tóxica e que está claro que son canceríxenos. Os investigadores, peritos da Garda Civil, asesorados por científicos químicos, cren que a fonte deste tóxico está na incineración de plásticos, gomas e outros residuos que se queiman na incineradora. Tamén se sabe que a incineradora non foi a única vertedura velenosa en Arkaitzerreka. Outro suceso ocorreu dous meses antes, o 18 de marzo de 2020, ás 11:45 horas, xunto con outra descarga do mesmo procedemento. Os investigadores conclúen que “tería un risco potencial similar á data de vertedura”.

Tamén se puido saber que a mortalidade causada pola vertedura de auga amoniacal non se limitou aos centos de peixes recolleitos como consecuencia da desaparición das catro especies presentes. Unha destas especies está especialmente protexida, a anguía de Euriope, pero tamén afectou a “animais de gran tamaño”, xa que “15 ovellas morreron despois de beber na regata”, segundo os investigadores, debido a unha longa e dramática agonía, Ikerlan desmentiría tamén o feito de que os portavoces do proxecto avalasen reiteradamente que as medicións de emisión en incineradora realizábanse de forma continua. A Garda Civil solicitou os resultados destas medicións en funcionamento durante case un ano (até agosto de 2020), e déronselles as medias diarias, pero non as
medicións continuas.

Das observacións recollidas no ateigado pódese concluír que a causa final do accidente é que a instalación estaba a traballar sen a autorización administrativa necesaria, xa que se pode dicir que a instalación se puxo en marcha para a xestión das colleitas de residuos xerados no territorio, previo pago á concesionaria do servizo, activando o contrato por adiantado, a pesar de que as obras estaban inacabadas, non se realizaron as probas e axustes necesarios, non había operatividade da AAI, non instalara sistemas de seguridade para evitar verteduras, non existían.

No estudo insístese en que o funcionamento das instalacións era ilegal. Así se indica “estivéronse probas nas instalacións non acabadas e cos sistemas de seguridade que ten, e realízanse
o proxecto e esixe a AAI”. Normal remárcase que “unha instalación de residuos das fraccións das fraccións (...) mesmo no AAI ao evitar riscos á saúde das persoas e ao medio ambiente”.

Capítulo de responsabilidades O informe pericial da
Garda Civil sinala que “o artigo 8 do Regulamento de Almacenamento de Produtos Químicos establece que o titular da instalación, en caso de accidente con danos importantes ás persoas, ao medio ambiente ou á
propia instalación, debe dar conta ao Órgano Competente da Comunidade Autónoma, cabe significar que delegación territorial non recibiu comunicación algunha e non tanto se produciu a visita de inspección”.

A pesar da complexidade da telaraña das entidades e empresas que bailan en torno ao caso, parece que a responsabilidade principal do delito é a que decidiu actuar sen autorización ambiental e sen finalizar a obra: GHK, que está imputado, e Ekondakin, do mesmo xeito que
Ekobal, vinculado a este último, son varios os traballadores que tamén están a ser investigados por este último.

Valoración de GURASOS: nin transparencia nin garantías: ocultación, contaminación e delitos As institucións (GHK,
Deputación, Goberno Vasco) non están a informar dos riscos da incineradora, nin garantindo a saúde e o medio ambiente. Transparencia cero, información cero. Garantía cero. Unha vez máis, estas carencias deben ser substituídas por cidadáns organizados, mentres as institucións (GHK) investigan por delitos ecolóxicos.

O estudo detallado confirma que o grupo GURASOS denunciou desde o primeiro día que existe un risco real e grave para a saúde e o medio ambiente, que prima os intereses económicos, que a incineradora contamina, que non hai un control axeitado, que non hai información, senón propaganda. Outra conclusión clara é que o “conflito” da incineradora está lonxe de resolverse. Seguiremos traballando inexorablemente pola saúde e o medio ambiente. Denunciaremos e perseguiremos aos responsables, aquí e en Europa. Solicitamos a inmediata paralización da instalación ata que se comprobe que non existen riscos con contaminantes orgánicos persistentes (cloroalcanos, dioxinas e outros) en aplicación do principio de precaución