1- O 14 de xaneiro realizamos un interesante intercambio en Pamplona entre os membros dos libertadores de Baigura e Iruinko. Os Baiger montan un novo grupo de bailaríns de bolantes para a liberdade e ofrecémoslles unha axuda sinxela durante os últimos meses. Quixeron coñecer o proceso creativo do pamplonés e organizamos unha pequena charla á que, como sempre, o intercambio de ideas máis interesante chegou nun coloquio e nunha medida libre. Iñaki Etxeleku pregúntanos, entre outras cousas, como facemos en Pamplona —en Libertimendua— para garantir a dignidade dos bailaríns, que notan unha perda máis aló de Otxondo ou Ibañeta.

2- O 10 de febreiro Ortzadar Euskal Folklore Elkartea organizou as súas xornadas anuais. Jojo Bidart e Antton Luku falan sobre a evolución da danza en Baixa Navarra. A mesma preocupación volveu a aparecer no seu discurso post-verbal. Así o declarou Antton Lukuk.

Eu témome que Faustin finice como Bentaberri. É dicir, que dentro de vinte anos pasará alguén e di (por min): isto hao chinchado todo! Creo que o dos cirurxiáns é unha bondade, pero ocupa un poxi —e en Pamplona non é un precipicio, porque aí o equilibrio está moi unido— demasiado sitio. Ten que haber entroido, quero dicir: o entroido non é tobera. O cirurxián trae o tema ao entroido, pero non é un lugar onde se está explicando á xente como debe vivir a partir de aquí e onde todo o demais é decorativo. E vexo ese risco, en detrimento de a danza. E a comunidade execútaa a danza. Paréceme importantísimo concienciar do que queremos facer neste espazo do libertismo, do que asociamos pracer e festa. Para min é importantísimo que se dea moito máis sitio ao circo, ao bertsolari e ao bailarín. Creo que esa é a aposta de Orai. Óuvense novos intentos "imos montar un novo grupo de volantes" e iso é moi importante, porque esa é a base. Son optimista? Aínda non!

3- O 25 de febreiro, Berria publicou a reportaxe de Joanes Etxebarria, con motivo da investigación realizada pola moza cuaresana Amaia Maitia sobre os libertamientos. Por terceiro lugar, a mesma preocupación. A reportaxe de Etxebarria recolle as seguintes palabras:

En Pamplona tamén os cans fuxindo

As palabras doces que recibimos desde Iparralde fan honra e pracer, pero...

O 19 de febreiro deste ano celebramos o de Iruinco e a pesar de que varias persoas encomiaron o labor dos bailaríns de cocoxuri, aquí tamén nos custou facer fronte á excesiva fascinación que producen os cucarachos. Na próxima festa de Iruinkoko boteille a un mozo bailarín do grupo de danzas Duguna: - que, por tanto, á kokoxuri o ano que vén? - Non, non, eu cocobijera!

Os cocoxuris, como cocobiquilla maior, deben vir pór un pouco de sentido: tivemos que facer o Iruinco de 2021 por separado, os cocoxuris e os coqueridos, uns bailando nas periferias de Pamplona, outros no centro da zona vella, no escondido, na cirtología. E cando se nos ocorre a mañá e volvémonos a xuntar todos, Oier Zuñiga, un amigo que fixo de adestrador de circenes, lanzou algo así: Fixémolo! Hai algo! & '97; Pero sen coxuria, isto non ten sentido.

Isto coincide co que recentemente dixo Antton Luku na súa entrevista á Basílica para o podcaste:

Estes creadores que construíron o libertismo non creen na noción de todo o artista. A mentalidade popular non cre no artista integral. Por tanto, conséguese un obxectivo artístico de compartir talentos. Si trátase dunha certa trinidad na base do libertismo. Como na erligio cristiá, o deus (palabra), o fillo (corpo) e o espírito santo (arte), no libertamento, o verso, a danza e a música. E como un só personaxe non reúne todos estes talentos, presentámolos un a un pero xuntos na praza e da detonación entre o tres, aparece a arte.

A función dos bailaríns

Do mesmo xeito que os adhesivos que se activan por mestura de ingredientes, a falta ou a debilidade dun dos compoñentes provoca o fallo da mestura. E que función xoga o bailarín nesa confusión? En xaneiro deste ano, cando nos xuntamos cos amigos de Baigura, Oier Zúñiga volveu a lanzar o mísil de silencio: Os danzantes garanten o ritual! Os nosos cocos tamén van escoitar? !

E as palabras de Oier déronme que pensar. No libertismo, por suposto, os cirurxiáns e os bailaríns teñen diferentes funcións. Unhas visibles e outras máis difusas. Máis aló do que temos que ver coa escuridade, coa claridade e cos simples golpes de ollos, hai outros. Por exemplo, os cirurxiáns traen a actualidade do último ano, a actualidade, a actualidade, o caos, que varía cada ano. O contrario desta novidade é que o ritual, a pausa, repítase repetidamente. E aínda que os actos que repetimos unha e outra vez –respirar, comer, beber, durmir…– pásannos máis desapercibidos, son a base, sen eles non podemos sobrevivir! E eses son os bailaríns dos libertos, repetindo cada ano as mesmas danzas, adornados con cintas e gingiles, personaxes que nos sacan do bulebule cotián e —como lle dicía Margaret Bolen— sitúannos noutro tempo fóra do tempo. Sen respiracións, comestibles, flores... non hai vida e sen bailaríns, por tanto, non hai liberdade!

Para que coa curta duración dos vídeos de Tik Toke poidamos medir as nosas frenéticas vidas, o entroido e, por tanto, os libertamentos —e segundo o devandito, tamén os actos de bailar— lévannos a outro tempo e a un espazo específico do campo. E nese tempo mandan outras leis. Xabier Etxabe proponnos no número 13 da revista Musika-berri que deberiamos recuperar a graza de facer sempre o mesmo. Deberiamos desenvolver unha sensibilidade especial para concienciarnos diso e da súa importancia, reiterándonos no mantra! Os danzantes garanten o ritual!

Pero tampouco con iso creo que é suficiente!

Non podemos cargar toda a responsabilidade á fascinación polos cirurxiáns ou ao descoñecemento da simboloxía. Os dantzaris tamén nos ocuparemos. Tras uns tempos de folklorización, o libertismo ofrece á danza un espazo natural e natural —un terreo acolledor—. E para que as nosas danzas florezan, notarase a importancia de regar ben e fertilizar. A min impórtanme algunhas medidas para prestigiar a danza:

• Deberiamos dedicar tempo á formación da danza (polo menos o mesmo tempo que os cirurxiáns dedican aos seus jelkaldiak), para que os bailaríns bailemos como o pelotari está a montar.
• Non hai danza sen música. A música é a onda da verbena para o surfeiro. A música nos balancea ou nos lanza desde a táboa. Desta maneira, deberiamos restablecer a rota relación entre bailaríns e músicos para acordar as estéticas musicais que queremos dar ás nosas danzas, para entenderse no significado de tocar para a danza, para afinar os fíos soltos do tecido formado entre ambas as disciplinas. A min a forza da música é fundamental para que a danza siga crecendo.
• Deberiamos ter en conta o resto de elementos que fan elegante a danza. Por exemplo, a indumentaria. Por unha banda, confeccionando e (re)creando pezas axeitadas á súa representatividade, e por outro, vestilas de forma ordenada.

Os volantes do libertamento de Baigura demostraron este ano que é posible avanzar neste camiño. Pois onde mirar! Coidemos aos bailaríns, por tanto, que se deteña completamente o artefacto do libertismo!