"Estamos a consolidarnos na axenda, estamos a converternos nunha cita", di un e o outro matiza "convertémonos/convertémosnos nunha cita". Membros da asociación Baltsan e do medio de comunicación ARGIA están no momento informal da valoración na esquina das barras. Ao dez da noite, desmontado o recinto feiral e desmontado o peso das responsabilidades por encima dos ombreiros, a quinta edición da Feira do Libro e do Disco Vasco de Ziburu topouse co gin-tonic que converteron en tradición, totalmente esgotado pero moi contento.

Pola asistencia ao mercado unha vez máis: Zarautz, Elizondo, Ortzaize, Arrangoitze, Zornotza, Iruña, Sara, Baigorri, Zumaia, Baiona, Irun, Ozta... Na praza de Ziburu reuníronse varios dos recunchos de Euskal Herria, con motivo da celebración dunha feira que baixo a lema Euskara á ezkara. O eúscaro ou non somos as testemuñas que tentan vivir en eúscaro sen oficialidade no medio dun océano francés que tivo lugar o día dunha vez por todas "o eúscaro e somos". Facendo fincapé na sinxeleza que ten a posibilidade de vivir un día só en eúscaro en Iparralde, “a xente sente agradecida, chegou a agradecerllo”, Maddi Zubeldia, unha das organizadoras que lle advertía. Segundo a última enquisa sociolingüística, o 20,1% é vascoparlante nos niveis de Zuberoa, Baixa Navarra e Lapurdi, o que supón que finalmente a porcentaxe de persoas que utilizan o eúscaro tanto como o francés sexa do 7,1%. Neste contexto atópanse os organizadores dunha praza integramente en eúscaro, Baltsan e ARGIA. Tiveron a súa quinta edición o 1 de xuño e máis de mil visitantes responderon á gomita.

O día comezou homenaxeando ao culturista "humilde, obreiro, de pluma bonita e militante" Daniel Landart, subliñando a "frutífera e rica colleita" que durante 60 anos dedicou á cultura vasca. No acto de homenaxe aos dous xornalistas vascos de Baeñat, Juan de Monástegui e Juan de Garay, Juan de Garay, Juan de Garay, Secretario da Academia da Lingua Vasca da Universidade de Buenos Aires, Juan de Garay e Juan de Garoya. O micrófono na man, fronte a un público atento, dedicouse posteriormente ao teatro xunto á dramaturga Arantxa, xornalista Gorka Peñagarikano.

O oínte saltaba das palabras de Landart ás cancións de rock do grupo Pelax, recollendo algunhas das cancións do seu recente álbum Esan gabe doa. Porque a cita de Ziburu tamén é un espazo para concertos desde o ano pasado. Co obxectivo de ofrecer máis espazo ás discográficas, na pasada edición puxéronse en marcha os típicos concertos no medio de. Basicamente, do mesmo xeito que unha presentación de libros, unha vez recibida en directo, o oínte ten baixo a carpa a posibilidade de conversar co creador ou comprar un disco. Nesta ocasión, ademais de Pelax, o bajonavarro Paxkal Irigoien e Maia Iribarne puideron gozar dunha impresionante parella de Bloños xunto á comida. Aquí tamén un mundo, poético e atractivo, agradecido polo público, algúns seguramente descoidados nel.A actuación terminou repetiendo en voz alta a "promesa de respecto a nós mesmos" da canción, e cada un continuou na mesma, conservando en profundidade este mantra. Despois, Alayn Carazo e Iosu Isaias Villanueva Isuo tomaron a voz engadindo aos sons da tarima, o sintetizador e a guitarra, ás veces máis lento, levando ao público lonxe de sons repetitivos. A oferta musical concluíu co grupo Lumi, un destas paraxes, no que a parella contaba con amigos e seguidores que axudaban a quentar o ambiente. Ou talvez sexa un grupo de fin de día: adiantar o día, porque o ambiente se foi quentando, a medida que os vasos de cervexa ían tomando sitio aos tazones de café da mañá ou da sobremesa.

Unha proba innegable de que as bolsas de papel estaban pousadas xunto ao oínte, que dera a volta á feira. Porque, a pesar de ser un programa cultural abundante, a cita baséase niso: Trátase dun espazo que reúne a preto de 40 editoriais e discográficas de Euskal Herria. Isto na medida xusta, é dicir, na medida típica, de forma que se garanta o intercambio entre o creador e o receptor. Esta característica é importante para Yolanda Arrieta que estivo a presentar o libro Unha casa para un mesmo. Agradece, fundamentalmente, que a presentación do libro realizouse nunha pequena carpa situada fóra do punto de venda: "Necesitamos espazos tranquilos para recoller as bondades e a salubridade da arte. (...) Temos que coidar o espazo, para estar xuntos necesitamos espazos para dialogar; o mercado é unha reunión, unha reunión entre vascos e a nosa relación é verbal, e esa relación non axuda o ruído. As grandes iniciativas son ben, pero necesitamos pequenas, para centrar a palabra na importancia, tamén na palabra e no silencio".

Engadiu outro elemento importante na presentación, unha constatación que se manifesta ao xornalista ao falar cos creadores: "Crear non é só crear un libro, iso é mercado". Crear, recoñecer o que hai, dar outra forma ao que hai, é causalo, crear novas preguntas e representar diferentes respostas... todo iso é creatividade segundo Arrieta.

Esa é a esencia do escritor e do músico, e iso é o que están a facer, aínda que economicamente non teñen un camiño longo, frutífero e suave. Comeza unha conversación co músico Ekhi Lambert e pronto descobren as súas pantasmas, preguntas, contradicións e dúbidas. Despois de estar a gusto na "euforia da creación", agora tócalle o da promoción e non ten o exercicio máis cómodo: "Esta cuestión da imaxe... a tiranía da imaxe non é fácil", "aí está o ego de cada un bailando, e as grandes empresas profíreno". Pero ten que pasar por aí, e acaba de facer unha amarga elección para estar nas redes sociais. Xunto aos seus amigos das discográficas Mukuru e Xofaldia, mantivo a súa mesa no mercado. Agradece o espazo de intercambio por parte do oínte: "Traballando desde casa, desde as redes sociais, detrás do computador... prefiro canalizar o meu desde aquí. A feira non pode cambiar o mundo, pero é unha alternativa, é unha toma de aire".

Tamén Bea Sallaberri, que acaba de sacar o libro Mesfímate, subliña a importancia dese momento de estar co lector. Tamén ten claro o que supón ser unha praza de libros exclusivamente publicados en eúscaro: "A gran diversidade que temos no seo da litaratura vasca ponse de manifesto, e iso é moito porque lle dás a oportunidade de ser vistos á produción en eúscaro. Pénsese que ás veces se sacou un libro nin se sabe, iso é terriblemente para o escritor". O mundo dos escritores vascos concéntrase na praza de Ziburu, gran fama literaria, recentemente iniciada ou antiga. Aí estivo un ano máis presentando o libro de poesía de Auxtin Zamora Hatsa: "Estar aquí é un pracer, é unha oportunidade para facer pasar as nosas ideas. Aínda que vendemos un bo número de libros, difundimos moitas palabras. Pero nós sempre dixemos que a poesía non se vende, que se fai poesía".

Maddi Sarasua acaba de sacar o libro de poesía co editorial Maio, dando o salto á poesía a través do bertsolarismo. Nos ollos de Biharra puxo nome ao primeiro libro, unha recompilación de textos que foi acumulando desde hai anos: "Sempre escribín moitos textos, moitas reflexións e algunhas adoptaron a forma da poesía. Preguntadas pola miña irmá para as cancións, as sacé de novo e deime conta do que tiña. Interesábame porque servían para representar algunhas vivencias, reflexións, actitudes e soños". A pesar da súa esencia, o paso a converterse en libro non lle foi fácil e agradece o apoio de Luzien Etxezaharreta e Peru Iparragirre. O poema é tamén unha ferramenta interesante para a transmisión de ideas políticas a Sarasua, tamén membro do movemento socialista. Superado o paso máis difícil de converter en libro, móstrase entusiasmado coa difusión e, aínda que non ten nada claro, é posible que a difusión adopte a forma de lecturas ou poesías musicais.

A feira aspira tamén a ser un espello da diversidade de xénero e o seu reflexo é, por exemplo, que nas presentacións de libros un sexa de cada xénero: poesía, novela, tradución, cómic e ensaio. Polo que se refire ao cómic, tanto as editoriais Harriet, Xabiroi e Herrima como o colectivo feminista Tupust visitaron a praza de Ziburu. A pesar da melloría das cousas e a crecente colleita do cómic en eúscaro, Ainara Azpiazu Axpi e Maite Caballero, de Tupust, cren que aínda queda moito por conseguir. Polo que din, si miras o lugar do cómic nos países veciños, dásche conta do seu reducido espazo en Euskal Herria, e iso serve para subliñar o compoñente cultural: "O cómic non se considera un campo literario"; "o cómic vese como un campo moi reducido; como medio con capacidade de contar mil cousas non se ve", e en xeral "non somos unha sociedade na que se traballa especialmente a cultura visual". Por iso tamén é importante estar na Feira de Ziburu: para cambiar os puntos de vista, os prexuízos e facer que o lector dea un paso máis no mundo do cómic.

A feira contaba cun axente non editorial, entre a editorial Hatsaren Poesia eta Zirinta: Fío. Asociación creada pola lacartesa Mirentxu Ibargarai, que acaba de montar un sistema de subscrición para a difusión da literatura infantil e xuvenil: cada mes envía ao subscritor un libro en eúscaro con audio do conto e un documento de presentación dirixido a adultos. Unha vez máis, trátase dun proxecto que ten como obxectivo dotar ao eúscaro dun novo marco na realidade sociolingüística do País Vasco Norte: quere que o neno sexa unha ferramenta para pais e nais que teñen na ikastola ou no departamento bilingüe, pero non só porque, ao final, sendo unha tenda de libros para a literatura en eúscaro, está a responder a unha demanda máis xeral. "A afección pola lectura entre os nenos é sorprendente. Os nenos sempre se asocian aos álbums ilustrados. Por iso é importante que o eúscaro estea neste ámbito. Os que non teñen o eúscaro como lingua materna teñen que vivir eses momentos emocionais en eúscaro".Evidentemente, Ibargarai tiña un día para relacionarse directamente coas editoriais, e como el, basicamente, todos os demais. Iso é o que lle gusta a Xabi Salaberria, da editorial 1545 que estivo alí por primeira vez: "Estiven todos os anos como espectador e estiven moi a gusto, porque este mercado ten un ambiente especial. Este ano participamos na mesa, xa que se trata dunha feira con ganas de participar. Nós, en realidade, non estamos en moitas feiras, porque non vivimos diso, eu son profesor en si mesmo. Pero queriamos estar en Ziburu".

E así pasou a feira, cos contacontos, dunha mesa a outra, coa garantía de que os debuxantes Mattin e Amane Apalategi e os bertsolaris Maddi Sarasua e Maddi Txosoperena sacaron da carpa unha iniciativa cultural: presentacións de libros, concertos, monólogos humorísticos de Txiki, varios talleres infantís e bosquexos de Mattin e Amane Apalategi.

A mensaxe tamén se dirixiu a París, precisamente porque o 1 de xuño era o día da mobilización para reivindicar o recoñecemento das linguas minoritarias dependentes do Estado francés. Os exames subíronse ao escenario da pancarta e fíxoselles unha foto. Politicamente, tamén se optou por orientar a mirada cara a Palestina, optando por incluír nas presentacións de libros a tradución do libro Rifqa do palestino Mohammed O-Kurd, publicado por Katakrak. Por iso bailamos Eider Behobide, tradutora que leu o poema e lembrou o xenocidio dirixido en Gaza.