O 27 de abril de 2023 o Goberno Vasco ordenou a exposición pública do Plan Territorial Sectorial de Enerxías Renovables (PTS de EEUU) mediante Orde publicada no Boletín Oficial o 10 de maio de 2023. O prazo para presentar alegacións finalizou o 21 de xullo de 2023, data na que a solicitude de prórroga foi denegada polo Conselleiro de Desenvolvemento Económico, Sustentabilidade e Medio Ambiente. Así as cousas, o período de información pública pasou coas eleccións municipais, o que afectou notablemente ao proceso de participación cidadá e institucional, ao quedar os concellos sen funcións durante as eleccións e acurtar o prazo.

A xustificación da idoneidade do PTS de Enerxías Renovables debía realizarse tendo en conta seis principios fundamentais: a cuantificación real das necesidades de enerxía eléctrica na CAPV, a diversificación dos procesos de obtención de enerxía eléctrica, a selección de modelos centralizados ou descentralizados de xeración de enerxías renovables, a elección dos emprazamentos máis axeitados desde o punto de vista da Ordenación do Territorio e o respecto á transparencia e participación cidadá na elaboración do plan e á soberanía das entidades locais.

É sabido que a CAPV depende totalmente das fontes de enerxía que se xeran fóra do seu territorio, polo que é necesario establecer unha política de redución do consumo e de incentivación de actividades que requiran un menor consumo enerxético. É dicir, habería que promocionar no mercado produtos que supoñan un menor consumo enerxético, desde a adquisición de materiais até a totalidade da cadea de valor do proceso de produción e distribución posterior.

Con todo, non se discutiu sobre as necesidades de enerxía eléctrica: basicamente, seguindo a lóxica capitalista de acumulación de beneficios económicos, o PTS expón numerosas posibles localizacións para a implantación de proxectos a gran escala. Estes proxectos, apoiados por fondos internacionais de capital, foron ademais coincidentes con proxectos que están a impulsar simultaneamente a conexión da rede eléctrica con grandes corredores de transporte de enerxía a nivel internacional. En consecuencia, a estratexia do plan non está orientada en ningún caso á provisión local, senón á exportación e comercialización da enerxía xerada na CAPV a outros puntos de consumo europeos. Este modelo leva a converter os territorios de xeración en verdadeiras colonias de enerxía 3.0.

O PTS debería ser unha ferramenta para a planificación de diferentes tipos de instalacións de xeración de enerxía renovable, pero a proposta actual prioriza as centrais eólicas ou fotovoltaicas en detrimento do autoconsumo e a xeración descentralizada e distribuída. Por iso, non é capaz de alcanzar o maior consenso posible entre os axentes sociais, nin de adaptarse aos criterios de ordenación territorial. Desta forma choca con algunhas determinacións das Directrices de Ordenación do Territorio (DOT) e dos Plans Territoriais Parciais das 15 áreas funcionais da Comunidade Autónoma do País Vasco.

De feito, a proposta actual do PTS redactouse en base a un criterio que considera a todo o territorio como recurso de explotación. O obxectivo do Plan é establecer para as empresas promotoras de centrais eólicas e fotovoltaicas un gran número de emprazamentos que poidan ofrecer unha alternativa enerxética o máis rendible posible, só economicamente. Deste xeito, obviáronse as premisas establecidas nas Directrices de Ordenación do Territorio para evitar a construción indiscriminada de centrais eólicas nos montes. Así mesmo, o Plan omite as regulacións establecidas nos Plans Territoriais Sectoriais Agroforestais, Litoral, Marxes de Ríos e Arroios e Zonas Húmidas en relación co uso de solo non urbanizable. Neste sentido, destacan as incompatibilidades cos Plans Territoriais Parciais das Áreas Funcionais vixentes, así como as vulneracións das normas que determinan o uso do solo nos plans municipais.

Estas contradicións levan a nulidade total ou parcial da actual proposta do Plan Territorial Sectorial de Enerxías Renovables, de acordo co que establece a Lei de Ordenación do Territorio e o criterio de xerarquía normativa.

O obxecto deste PTS, que comezou a tramitarse no ano 2021 sen o menor consenso social, e cuxa aprobación inmediata, é unha mostra clara da dependencia do Plan dos intereses privados. Isto modifica o espírito das normas que caracterizaron a ordenación do territorio desde a súa orixe, menosprezando o que debería ser unha formulación dirixida ao interese común, respectando o medio natural e rural.

A masiva instalación de centrais fotovoltaicas e eólicas repercute no medio ambiente, modificando de forma definitiva e irreversible non só os impactos paisaxísticos, senón tamén as actividades e estrutura social afectadas por estas infraestruturas. Por iso, é necesario reformular este plan e realizar unha análise exhaustiva da idoneidade do modelo proposto, sobre todo para dar resposta ao interese social. En canto aos riscos derivados deste plan, os departamentos técnicos das Deputacións Forais han emitido informes desfavorables que non se tiveron en conta. Así mesmo, obviáronse os concellos que denunciaron, no ámbito das súas competencias, as ilegalidades urbanísticas que leva devandito plan. Os concellos afectados non recibiron resposta algunha.

É especialmente grave que as entidades locais e os concellos non participen na redacción do PTS de Enerxías Renovables, máxime cando estas centrais enerxéticas propostas en solo rural son incompatibles coas normas urbanísticas e territoriais dos municipios e, en moitos casos, afectan a zonas protexidas. Tamén é preocupante que practicamente todas as localizacións das centrais fotovoltaicas prevéxanse en terreos agrícolas de alto valor agrológico de interese estratéxico.

A iso hai que engadir que se está producindo un claro conflito de interese, xa que o titular do departamento competente na elaboración do PTS de Enerxías Renovables é o mesmo que avalía o seu impacto ambiental. A este respecto, está pendente a publicación da preceptiva resolución do órgano ambiental sobre o impacto ambiental do plan, pero ambos están baixo a dirección do Sr. Orcajo, do mesmo Departamento de Desenvolvemento Económico, Sustentabilidade e Medio Ambiente do Goberno Vasco, órgano ambiental e industrial que actúa en materia enerxética, o que constitúe unha situación irregular e excepcional.

A día de hoxe, sete meses despois de que varios Concellos, Xuntas Administrativas, asociacións e cidadáns presentaron 4.000 alegacións ao PTS de Enerxías Renovables, aínda non recibimos resposta do Departamento de Desenvolvemento Económico, Sustentabilidade e Medio Ambiente do Goberno Vasco competente na tramitación deste Plan.

Mentres tanto, e estando pendente de aprobación o PTS de EEUU, os proxectos de centrais fotovoltaicas e eólicas seguen estendéndose por todo o territorio da CAPV, aínda que esta expansión non ten ningún valor xurídico. En consecuencia, existe unha marcada arbitrariedade, que degrada o Estado de dereito e que atenta contra os cidadáns, pondo en perigo o medio rural e natural.

Onde están os límites?

Convidámosvos á manifestación do 13 de abril en Azpeitia. Ven connosco!

Igor Bernaola e Jon Arias, membros da Rede Euskal Herria Bizirik