Era unha cuestión de supervivencia. E cando a cuestión é sobrevivir, as decisións que se toman son radicais. Por exemplo, pasar dez anos sen saír de casa. Iso foi o que tivo que facer Xanti Zapirain nos anos máis duros do GAL, cando os atentados eran abundantes e cando o mero feito de saír á rúa converteuse no perigo de morrer para un refuxiado vasco.

“Todos os militantes temos ou tivemos medo. O que di que non ten medo... non é posible”, explicou a ETB nunha entrevista que lle fixeron en 2015 sobre a súa relación con Angel Otaegi. Para facer fronte a este terror e á necesidade de esconderse, o papel e o bolígrafo: eliminaba as inquietudes que provocaba a situación a través dos bertsos escritos. Foi “unha forma de salvarse a si mesmo”, como explicou a Joxean Agirre na revista Bertsolari.

En calquera caso, a relación de Zapirain co bertsolarismo viña desde hai tempo. Das raíces. Pío Pérez Aldasoro definiu aos membros da familia Zapirain como “dinastía de bertsolaris e bertsolaris” no estudo Joxe Zapirain, publicado en 2013. O primeiro bertsolari da familia é do século XIX, Joxe Bixente Zapirain, e no século XX seguíronlle outros moitos familiares, como Salbador Zapirain Incumbo, que abandonou unha exuberante obra literaria.

Temos que vivir

Zapirain tomou en 1987 unha decisión que marcaría unha parte importante da súa vida: esconderse para escapar dun ambiente de persecución e morte. Case 20 anos despois publicou o libro autobiográfico Bizi behar dugu (Txalaparta, 2005), no que narra as vivencias do dez anos que pasou sen saír de casa, convidando a entrar na mente de alguén que estivo nunha situación tan extrema.

Non foi o único traballo que escribiu. Na rede pódense consultar, por exemplo , o sindicato de Martillún, Txurreroen enparantza, Ipuinen baratza, Bidea bizi ou os blogs de hoxe en Martillun: recordos, bertsos, reflexións, vivencias con familiares e amigos... Zapirain escribía nun estilo transparente e vivo sobre os aspectos fundamentais da vida.