A nova reforma educativa estivo no centro do debate público durante as últimas semanas, e, nese momento, un dos grandes eixos do tema foi o da materia de filosofía (un debate que se repite periodicamente). Neste sentido, unha das opinións máis sorprendentes das que se deron a coñecer foi a do xornalista Ramón González Ferriz: “Quen non ten unha conciencia total da morte, quen non ten un dilema moral significativo na súa vida, e quen non entende o carácter tráxico da política, ou a frustración do amor, o sexo e a amizade, non pode, en ningún caso, entender a filosofía.” A escritora refírese a adolescentes de entre 14 e 15 anos.

Ademais de porse un pouco categórico (“non pode en absoluto! “Entender a filosofía”), González parece suxerir que un non pode entender X (neste caso, a filosofía), si non viviu en primeira persoa algunhas vivencias propias de X. É dicir, o autor da filosofía relaciona a madurez coa madurez, e claro que a madurez pode dar unha mirada diferente á hora de tratar algúns temas, unha perspectiva diferente, si quérese, pero, ao mesmo tempo, levando ao extremo o argumento da experiencia persoal (a experiencia como premisa para o coñecemento), o alumno queda relegado e limitado á súa experiencia recente. Creo que a educación ten que ser precisamente o contrario: ampliar as miradas dos alumnos máis aló do marco da experiencia próxima; explorar todas os posibles.

Con todo, o peor, na miña opinión, é que a inocencia que González atribúe á adolescencia é naifa. Non é só que acepta automaticamente que os adolescentes de 14-15 anos non son capaces de entender os temas filosóficos, senón que, directamente, non entenden os atropelos do amor, a amizade ou o sexo, ou non se enfrontan a dilemas morais significativos nas súas vidas (!). Esta opinión non é, digamos, unha opinión anecdótica e inocentemente espontánea, senón unha expresión que se sitúa nunha liña de pensamento bastante extensa: no contexto dunha infantilización sistemática dos mozos e, especialmente, dos adolescentes. Cuñado adolescente agarrando polo pescozo: “Tranquilo, novo, aínda non es capaz de entender todo isto”. Estou convencido de que os adolescentes son máis rápidos do que cree González, pero quizá non nos convén aceptalo.

Poida que a filosofía pareza difícil nun principio a algúns alumnos, pero iso non é por unha falta de madurez, senón porque, por exemplo, afrontan por primeira vez temas que até entón só traballaron de forma transversal ou moi superficial na escola. Por suposto, podemos falar de contidos e metodoloxías porque seguramente aí está unha das claves do tema, pero, para empezar, non estaría mal no ámbito das humanidades (e en calquera ámbito) non menosprezar aos alumnos, xa que é importante onde queremos partir e dificilmente construiremos casas se o primeiro ladrillo faise mal.