Un decreto do ditador bastou para que en 1961 levasen a cabo aquelas accións que hoxe coñece o noso Código Penal (non retroactivo): delitos de violación de sepulturas e de profanación do cadáver, que foron enterrados nesta Basílica Católica contra a dignidade, a memoria e a liberdade de conciencia do noso tío, delitos que hoxe tamén foron recoñecidos no Código Penal. Ante esta ofensa, a interpretación e desenvolvemento da Lei de Memoria Histórica de 2007 non son suficientes para facer xustiza e reparar o dano causado.

Hai un ano iniciamos un procedemento administrativo coa entrega dunha peza no Patrimonio Nacional, organismo dependente do Ministerio da Presidencia. Foron necesarios tres meses para recibir o acuse de recibo e, despois de seis meses de silencio administrativo, interpuxemos un recurso de alzada ante o Ministerio da Presidencia. Este contestounos que o recurso non era xusto, porque non se produciu ese silencio. Nesta democracia total, aínda estamos á espera, porque non sabemos en que momento administrativo estamos.

Dinnos que o Patrimonio Nacional debe recoñecer o dereito da familia a entregarnos os restos do noso tío. É moi difícil entender, desde un punto de vista democrático, por que se impón ese requisito, os que agora teñen a responsabilidade desa Institución. Á vista dos antecedentes, requírese este longo procedemento para recoñecer este dereito aos familiares? Non defende a Carta dos Dereitos Fundamentais da Unión Europea o dereito á dignidade no artigo primeiro e a liberdade de pensamento, de conciencia e de relixión no artigo décimo? Dentro dun ano o Patrimonio Nacional non nos recoñece aínda.

Outros factores son a orde dos benedictinos e a xerarquía da Igrexa católica, que queren pór trabas á exhumación dos nosos familiares, porque van en contra do artigo 16 da Constitución española, sen respectar a liberdade ideolóxica e de conciencia, non só a da memoria do noso tío, senón a nosa, porque nos obriga a acudir a ese edificio, non sendo nós nin querendo formar parte da Igrexa católica. O Código de Dereito Canónico no seu canon 748.2 di que a ninguén lle é lícito obrigar aos seres humanos (e non á súa memoria) a adoptar a fe católica en contra da súa conciencia. O noso tío loitou pola democracia e defendeu a lexitimidade da República nun batallón de mocidades socialistas.

O benedictino Montull dixo na Cadea Ser que os republicanos alí enterrados estaban en contra da exhumación do ditador “desde unha perspectiva sobrenatural”. Con todo, o secretario do Abade de Solesmes, en resposta ás nosas queixas por esas declaracións, asegurounos, en nome do Abade Philippe Dupont, o 8 de marzo de 2019, que era consciente da nosa indignación, por desprazar aos nosos familiares sen o noso permiso, e que estaba de acordo co noso desexo de que a dignidade de toda persoa sexa respectada. É lamentable que nun Estado que se considera aconfesional, nós suframos a falta de reparación e de xustiza, provocada tamén pola suposta oposición dun Priore obstinado.

Desde a nosa primeira visita ao Ministerio de Xustiza no ano 2011, dous funcionarios e un forense respondéronnos que a súa intención era desenterrar ao ditador e darlle un novo sentido ao val, coma se este cumprise co noso desexo e respectase o dereito a descansar coa súa nai e a súa irmá no panteón de Zumarraga. Quen sabe o futuro e o novo significado deste edificio, segundo dise e dise.

A basílica é unha construción interior dun túnel escavado en roca cuxa porosidad xera numerosas filtracións de auga. Na visita realizada aínda se observaron grandes manchas de humidade en teitos e muros, así como pingueiras. Dise que o arquitecto que deseñou a construción previra un sistema de recollida e canalización de auga filtrada, entre o edificio e a roca, e que se daría unha solución, pero posteriormente, por orde de colocación da gran cruz de 150 m, cubriu de forma preventiva as canles e desaugadoiros previstos para evitar un posible afundimento provocado polo peso da cruz.

En 10 a 15 anos a estrutura do edificio pode estar moi deteriorada e require dunha reforma moi cara, grandes gastos de mantemento, xa que se debería solucionar o problema das filtracións e os sumidoiros e mantelo adecuadamente. Creo que os cidadáns do país teñen máis necesidades que a restauración e o mantemento deste tipo de edificación, pero os benedictinos e a Igrexa católica teñen todo o dereito a asumilas sen prexuízo dos orzamentos xerais do Estado. Esa é a nosa humilde opinión.

E para terminar, direi que a protección e seguridade dese edificio afástase totalmente das normas ou criterios actuais. Conta cunha única porta de acceso e saída, cun corredor de 262 metros de lonxitude e 41 metros de altura, sen saída lateral, cun pequeno ascensor detrás. A evacuación segura deste edificio é imposible en caso dunha catástrofe (terremoto, incendio,…) e é sorprendente que, sendo dependente dun organismo oficial, concretamente do Patrimonio Nacional, non se cumpran os requisitos mínimos de seguridade que se recollen con carácter orientativo nos Reais Decretos de Protección Civil.

Iñigo Jaca Arrizabalaga