Con todo, para min, a obra principal de Txillardegi é a creación do eúscaro unificado, que comeza no norte. Pero tiña ese obxectivo por diante, desde a súa presenza en San Sebastián. Escribiu dúas veces a Euskaltziandia. Con todo, polo momento, Euskaltzaindia non estaba disposta a aceptar este tipo de innovacións.

Como consecuencia, en 1963, Txillardegi renunciou ao seu cargo de pasante de Hazparnet xunto a Piarres Xarriton/Charritton, pero o xefe de Euskatzain non aceptou as súas dimisións. Alí Txillardegi comezou de verdade o camiño cara ao eúscaro batua.

Desde o outono de 1963 até o verán de 1964, durante oito meses, un grupo de euskaltzales reunímonos semanalmente ao redor de Txillardegi, para fixar a primeira brecha sobre o eúscaro unificado, na rúa de Cordelie, 14, no primeiro piso, na aula preparada por Enbata á Secretaría Vasca. Primeiro direi que era a Secretaría Vasca. Esta asociación cultural foi fundada por uns mozos euskaltzales de ambos os lados da fronteira a principios dos anos sesenta, ao servizo do eúscaro.

Por tanto, na sede da Secretaría Vasca e ao amparo da mesma, colaborabamos habitualmente oito persoas ao redor de Txillardegi: Catro de Hegoalde e catro de Iparralde. Para levalo a cabo, os días 29 e 30 de agosto de 1964, celebrouse no mesmo lugar un Congreso de Baiona, presidido por Lafitte, con corenta novos euskaltzales de ambos os lados da fronteira.

Nela aprobáronse as primeiras medidas sobre o eúscaro unificado: a grafía, a declinación e as catro necesidades dos dous verbos auxiliares, así como un pequeno dicionario básico de palabras coa letra H.

Tras o Congreso de Baiona, trasladamos as propostas a Euskaltzaindia a través do sacerdote Piarres Lafitte, e a maioría, no verán de 1968, adoptounas no Congreso de Arantzazu, aínda que Txillardegi non podía vir pola situación política. O informe foi aprobado case na súa totalidade, especialmente grazas á gran sombra de Koldo Mitxelena. Logo este marcou a nosa traxectoria, pero sempre recoñecendo o que lle debemos a Txillardegi. Si, así é: Txillardegi é o pai do eúscaro batua, aínda que logo Mitxelena foi o seu padriño, o sol, o padriño. O eúscaro unificado segue crecendo como calquera ser vivo. Nin sequera a campanilla detívose a aquel primeiro paso, proseguiu o seu camiño cara á cabeza.

Sabemos que un pai non fai todo o fillo, empeza e logo tócalle á nai o longo traballo, pero o pai de verdade sempre lle acompaña. A Txillardegi debémoslle os dous: a primeira parra, sen a cal non hai fillos, e logo, co seu traballo, trouxo o gran crítico á nai Euskatzaindia, aínda que o matrimonio entre ambos foi escaso en 1980.

Agora que xa pasaron, salvo eu, hai outros compañeiros na Academia e apresúranse a pagar a débeda que temos con Txillardegi. Creo que deberían dar o mesmo paso o resto de institucións e entidades públicas vascas. Así sexa!

Este artigo foi publicado por Zu Zeuk e trouxémolo grazas á licenza Creative Commons.