Jorge Riechmann é de Madrid, membro dos grupos Ecoloxistas en Acción e Esquerda Anticapitalista. Impulsa o "ecoloxismo social que é patoso" (decrezentista). É profesor de ética e filosofía política da Universidade Autónoma de Madrid e escribe poesía, ademais de ensaios ecolóxicos.

Na introdución da súa intervención en Vitoria-Gasteiz denunciou que ao expor as solucións de emerxencia climática, o discurso vixente simplifica o tema e amplía unha perspectiva reducida: relaciona a transición ecolóxica só coa transición enerxética e equipásea co aumento da transición enerxética. Lembrou que a transición eco-social é moito máis: traballar o modelo de mobilidade, traballar o sistema alimentario, considerar a destrución da biodiversidade tamén na base das formulacións... Pero no tema da enerxía hai tres vías: a primeira é seguir como até agora ou acelerar aínda máis; a solución chamada "transición enerxética", é dicir, o capitalismo verde, é a segunda vía, e lembrou que hai unha terceira vía de igualdade rápida e de desigualdade.

Camiño de A, ultradereita e porta do inferno

Riechmann explicou que unha das vías ante a emerxencia climática é seguir como até agora, "ou acelerar aínda máis o desenvolvemento das sociedades industriais e buscar un uso crecente da enerxía baseada nos combustibles fósiles". Dentro desta actitude sitúa a ultradereita, que amplía discursos contra o feminismo e o ecoloxismo e Trump permíteo nos seus discursos, repetindo a frase "perforar, nenas, perforar". "Este camiño lévanos a un gran desastre. Como dixo Antonio Guterre, secretario xeral das Nacións Unidas, ábrenos as portas do inferno".

Camiño B, premisas falsas e vidas imperiais

A segunda vía, a dos que permiten a "transición enerxética", é o capitalismo verde e "baséase en premisas falsas", sinala Riechmann. "Indican que é posible facer unha transición sen cambios significativos socialmente". A forma de entender o benestar e o desenvolvemento é a mesma que o capitalismo e segue as formas de consumo das "vidas imperiais". Pero Riechmann anunciou que "este camiño non nos vai a saír do inferno": aínda que as renovables crezan espectacularmente, si o modelo non cambia, o único que se conseguirá será consumir algo menos combustibles fósiles.

Ao longo da conferencia cuestionouse o propio termo "transición enerxética" nas intervencións que se realizaron desde o público, e Riechmann lembrou que nunca na historia produciuse unha transición no tema da enerxía: "Nunca se pasou dun vector enerxético a outro vector enerxético", as novas fontes de enerxía sumáronse ás anteriores fontes de enerxía. "E basta con facer unhas matemáticas sinxelas para darse conta de que os combustibles fósiles son un agasallo xeológico, un agasallo envelenado. Non hai nada que nos dea a forza que eles déronnos. Para obter unha unidade eléctrica mediante eólicos necesítase 25 veces máis material que o que necesita un carbón central. Con isto non quero dicir, por suposto, que teñamos que seguir cos carbóns centrais e outros combustibles fósiles, o que quero dicir é que temos que vivir con moita menos enerxía".

Existe un camiño D, asumido por pequenos sectores

"Non hai solución?" escoitouse a pregunta retórica na sala do Artium. "Si, pero moi difícil", recoñece Riechmann: "Fai falta un decrimiento rápido e un nivel de igualdade social que nunca coñecemos. Unha sociedade postcapitalista". Unha sociedade que sería unha sociedade austera enerxética e materialmente. Pero teno claro Riechmann: "Sen igualdade social non hai maneira de dar cabida ao decrezentismo. Por iso hai que traballar o ecosocialismo e o ecofeminismo". Contestando as preguntas do público, explica que o exercicio que expón o ecofeminismo é básico: "Pensemos o que realmente necesitamos para ter vidas significativas. E analicemos o verdadeiramente necesario de quen dependen eses bens e como podemos ordenar a súa produción e distribución dentro dos límites da Terra". Riechmann di que este camiño aborda a xustiza social a nivel mundial: "Non se trata de que teñamos que ser benéficos cos curmáns afastados por cuestións de xustiza ou moral, senón de que, si queremos evitar o inferno, temos que cooperar". Tamén considerou necesario reforzar o antimilitarismo. E Almazán subliñou "o papel que pode xogar a contracultura para traballar outros modelos de vida e valores". Na sociedade actual, os sectores pequenos adoptan esta terceira vía.

Dilemas do movemento ecoloxista ante as tres portas

Ante este tres camiños, que actitude deben adoptar os movementos ecoloxistas? Riechmann sinalou que non hai camiños fáciles:

"Si dicimos que temos que vivir con moita menos enerxía, o que estamos a dicir é que temos que saír do capitalismo, e devandito isto quedámonos na marxinalidade, porque choca de vivir ben coa idea imperante na sociedade".

Outro dos puntos débiles é que vivir con menos enerxía e materiais leva directamente un "empobrecimiento material", e para combatelo é necesario garantir a igualdade social, porque pola contra as persoas que hoxe están moi precarias non poden afrontar esta situación: "Hoxe non temos forzas para avanzar na igualdade social, e sen conseguilo non podemos garantir socialmente unha boa vida".

Pero o feito de bailar á melodía do capitalismo verde tamén ten os seus riscos para o movemento ecoloxista, segundo advertiu Riechmann: "Isto pronto nos virá en contra, porque os cidadáns nos dirán, que lles fixemos unha promesa de boa vida coas renovables e que non foi así".

"Sabemos cara a onde debemos ir: á agroecología"

Riechmann afirmou que a alianza do ecoloxismo cos agricultores e as zonas agrícolas é "prioritaria", ao contrario das preguntas do público. Explica que "sabemos cara a onde temos que ir: á agroecología. A agroecología está moi ben definida, ten sólidos coñecementos e prácticas". Deu unha mensaxe a favor do fortalecemento e a proliferación de agricultores en agroecología.

Ao mesmo tempo, facendo referencia aos baserritarras que se mobilizaron nas rúas, sinala que entre eles tamén hai potenciais aliados: "Non todos son grandes capitalistas da industria alimentaria. Hai que separalos, algúns senten que están atrapados na trampa e debemos axudarnos mutuamente a liberalos. Ese é o camiño, esas alianzas hai que articulalas politicamente".

Almazán sumouse a esta idea e afirmou que si se lograse transformar o sistema alimentario, ese sería o logro estratéxico máis forte ante a emerxencia climática: "Si conseguimos cambiar á agroecología o sector que hoxe é máis contaminante, a diferenza é enorme. Por iso hai unha cuestión política tan forte na alimentación".