Traballar como xornalista no mundo da tortura supón saír á rúa varias veces coas tripas revoltas. E menos mal, porque pola contra un non se preocuparía en por si. Non, o tempo non nos afixo. A dor da tortura escoitada ou lida fai 40 anos, 30, 20, 10... na rúa, nos medios de comunicación, entre amigos, en casa... segue vivo na sociedade vasca. Vivo e marxinado.

Dise que desde 2014 non houbo denuncia de torturas, polo menos en temas relacionados co conflito vasco. Neste período, ademais, realizouse por orde do Goberno Vasco o estudo de torturas máis detallado en Euskal Herria (2017), aínda que só se analizaron casos na CAV. Entre 1960 e 2014 recibiu a noticia de 4.113 denuncias de torturas, 500 das cales foron gravadas en vídeo e 202 persoas foron sometidas a un protocolo de Istambul.

A Fundación Euskal Memoria tamén realizou o seu estudo (1960-2013): 5.657 casos no País Vasco, 693 deles en Navarra. Na pasada lexislatura, o goberno de Uxue Barkos tamén ordenou unha investigación en Navarra sobre os casos de torturas ocorridos en 1960-1978: O informe, que recolle un total de 169 denuncias, sinala Interior. O Goberno foral ha recoñecido a súa intención de concluír o traballo até 2014, pero xa pasaron dous anos desde que se aprobou a lei. A Rede de Torturados de Navarra calcula que hai máis dun milleiro de torturados no país.

Poderíase dicir, por tanto, que algo se avanzou no coñecemento das vítimas da tortura: Nas investigacións encargadas polos dous gobernos de Hegoalde, tívose en conta que unhas 4.300 persoas, en certa maneira, foron torturadas. Un pequeno paso no camiño cara ao recoñecemento, a xustiza e a reparación das vítimas da tortura, pero un xigante para miles de torturados, porque nas súas demandas o máis importante é o recoñecemento: Que o Estado español recoñeza que as forzas de seguridade ao seu servizo le torturaron durante décadas, con impunidade e coa participación e o apoio dunha ampla rede estatal. Pero, como recoñecer desde Madrid que na guerra contra a disidencia vasca, a tortura foi unha das armas máis indiscriminadas e importantes?

Velaquí o paradoxo, polo menos nun amplo espazo vasco onde o primeiro conflito facía ver a tortura. Agora, na época das investigacións, os torturados están cada vez máis arrinconados, como corresponde aos perdedores no relato principal. Non hai placas para o seu berro, nin actos de acollida en asembleas lexislativas, presidencias, deputacións ou salas municipais, nin sequera na rúa... parecería que o bulebule da memoria devorou a tortura para sempre, de cando en vez . Onde está Mikel? ata que a sacudiu. Afortunadamente –é vistoso e retocado– e por desgraza –nunca se pode obviar–, son torturados na primeira liña da súa loita, especialmente en Navarra. O seu berro é cada vez máis forte, necesítano: "Investigar a tortura". Pero non sei si escóitaselles na sociedade e, sen dúbida, iso si é preocupante.