Hai tempo que di que practicamente de todos os ámbitos da sociedade non se pode seguir así, que o mundo está a devorar a pocilga do neoliberalismo. Démonos conta da gravidade do cambio climático, a pesar de que a maioría dos gobernos do mundo tomen poucas medidas para afrontalo, o cal nos fai enfermar e morrer aos poucos, polo que non é tan espectacular. Coa propagación do covid-19, ocorre o contrario: mata nun instante e as medidas tómanse moito máis rápido. Si en Nadal alguén nos dixo que a economía mundial íase a quedar case no primeiro trimestre de 2020, o considerásemos un idiota. Pero así sucedeu, e as voces que din que non se pode seguir co actual modelo neoliberal multiplicáronse.

O descrecimiento e o cambio de estilo de vida son por undécima vez, unha vez máis, moitas contradicións: na era da intelixencia artificial, salvaranos volver á sociedade mecánica? É dicir, que é máis rendible desde o punto de vista do desenvolvemento para o mundo: Acender a luz e acender a luz da cociña ou acendela accionando o interruptor? A modernidade, e o modelo de negocio de Silicon Valey, esixe facelo a través da voz, pero a responsabilidade ecolóxica di que facelo por orde de voz consome moita máis enerxía, porque necesita unha tecnoloxía dixital moi complexa para facer o que é simple en si mesmo.

En Larrun do pasado decembro vimos a ameaza do capitalismo dixital para a humanidade. Como a fascinación liberadora en Internet converteuse nun pesadelo, pero entón non abordamos o mundo dixital desde o punto de vista enerxético. Esta achega atopámola no artigo ilustrativo escrito polo profesor de Información e Comunicacións Sebastien Broca de Le Monde Diplomatique de marzo: “A tecnoloxía dixital funciona con carbón”.

Silicon Valley e o petróleo

Os novos propietarios dixitais do mundo, chamados Gafam, están cada vez máis relacionados coas grandes empresas de enerxía do petróleo e o carbón. Amazon, Google ou Microsoft, entre outros, axúdanlles a administrar datos masivos e á intelixencia artificial, pero iso tamén lles xera unha mala imaxe cando até agora relacionan a Silicon Valley coas enerxías renovables. Moitos dos seus traballadores pediron ás súas empresas que rompan con esas multinacionais enerxéticas (Chevros, Total, Exxon…). O fundador de Amazon, Jeff Bezos, respondeu así ás peticións da súa familia, cunha frase modelo de greenwashing: “Nós queremos darlles as ferramentas máis axeitadas para facer ‘a transición’”.

O certo é que o capitalismo termoindustrial baseado no petróleo e o carbón e o capitalismo dixital, supostamente inmaterial, postindustrial e verde, son dúas caras dunha mesma moeda: “A informática da nube comeza co carbón”, dicía en 2013 Mark P., financiado pola industria de arame. Asesorías Mills. Quería deixar claro que a industria dixital de hoxe tamén é unha continuación da industria do carbón que se iniciou hai dous séculos. Segundo a Axencia Internacional da Enerxía, a produción de carbón non se verá reducida nos próximos anos, impulsada por países como China ou a India. En xeral, o consumo de enerxía segue crecendo no mundo (2,3% en 2018) e no 80% depende das enerxías fósiles. Por suposto, a economía dixital non é responsable diso, pero a súa responsabilidade é grande: consome o 4% da enerxía primaria mundial e aumenta cada ano un 9%.

En que se gasta esta enerxía? A maior parte dedícase á fabricación de equipos (computadores…) e á construción de infraestruturas de redes, seguido do consumo de equipamentos, redes e grandes almacenes de datos. Cando se constrúe un computador, por exemplo, emítense 330 quilogramos de C02 á atmosfera e necesita moita auga e moitos minerais curiosos. A simple inspección dos vídeos que facemos os cidadáns destes xigantescos repositorios de datos é igual ao CO2 emitido polo Estado español durante todo o ano. Ou, como di Greenpeace, só o 12% do total da enerxía que gasta Amazon, o centro de procesamiento xigante de Virginia (EE.UU.), que canaliza o 70% do tráfico mundial de internet, é renovable, e o resto provén principalmente do carbón extraído nas montañas de Apalache. E o 73% da enerxía que se consome nos centros de datos chineses provén da carbonización. Bo, o que se quere ver no artigo de Broca ten unha gran cantidade de datos que demostran que internet e a intelixencia artificial teñen un alto custo ecolóxico.

Centro e periferia

Ao final, o profesor Broca descríbenos con claridade sobre que se constrúe ese capitalismo dixital, “baseado na economía mundial que explicaba o historiador Fernand Braudel”, é dicir, un conxunto coherente de actores económicos cuxa relación se basea na separación entre o centro e a periferia. E ponnos un exemplo: “A bahía de San Francisco é un corazón, e en gran medida o seu benestar baséase na súa relación asimétrica con outros lugares dos que depende, como os finos coltán de África, as fábricas de montaxe asiáticas ou os vertedoiros electrónicos de Ghana”.

Neste sistema a nivel mundial, os procesos industriais teñen custos ecolóxicos, pero estes distribúense de forma moi desequilibrada e os custos máis graves asúmenos os países dominados. Como sinala Broca, trátase de actualizar a “inadecuada distribución” teorizada polo economista marxista Arghiri Emmanuel na década de 1960: “A economía mundial capitalista baséase na transferencia asimétrica de recursos entre o centro e a periferia”. E o profesor ponnos o seguinte exemplo: Unha empresa do norte compra a un país de Sur materias primas por valor de 1.000 dólares, que lle pagan outros 1.000 a cambio da súa propiedade intelectual. Os dous valores son iguais en canto a valor monetario, pero non en canto á influencia da natureza, xa que o centro elimina os efectos ambientais do seu desenvolvemento”.

Coronavirus e economía mundial

Aínda non temos demasiados datos para comparar o coronavirus, pero a lóxica do centro e da periferia tamén se estenderá con forza na lóxica da economía mundial, non pola distinción de virus, senón polos medios para combatelo. E, en definitiva, isto tamén nos indica que o desenvolvemento das pandemias esixe necesariamente unha transformación dos modelos económicos e de vida, empezando polo modelo alimentario industrial no corazón das pandemias. Esta industria, do mesmo xeito que Silicon Valley, tamén elimina os custos da produción dos seus alimentos, como a expansión do Covid-19, xa que, si asumíseos, a carne de porco ou de pito do supermercado non sería tan barata e non serían viables.

Aínda que de forma moi terrible, o Covid-19 está a darnos unha nova oportunidade. O cambio, con todo, terémolo que levar a cabo as persoas, cando a dialéctica dos dominadores e os vencidos é quizá a máis terrible de todas. Esta dialéctica leva a cabo a través da loita, así que prepárense. Vimos das batallas da crise aínda inacabada de 2008, a ver si sérvenos.