Topos e ratos, serpes e víboras, ratos e lagartijas, sátiros e morcegos, ssits e sorbones, sen esquecer o lirio do campo, non podemos ver aos animais que nos rodean. Algúns con razón. Por exemplo, as coliflor (Brassica oleracea var. botrytis) Un satagán que morde polo departamento e arríncaos de raíz no momento en que van facer a cabeza. Con todo, outros moitos son finos colaboradores, sobre todo porque capturan aos inimigos das plantas: serpe, lagartija, morcego, sorbeltz, etc. Hai tamén outros que non sabemos o que fan, como o topo.
O topo é carnívoro, non come máis que animalitos. Nun principio son amigos para os que queremos protexer as plantas: non as comerán. Pero cando ven obrigados a construír galerías subterráneas que complementen a súa vida, todas as delicadas raíces que se atopan ante el derrubaranse e se desmoronarán. E o ingrediente principal da súa dieta é o verme, si, o verme que cura as nosas terras. Por tanto, o topo é “chincho” ou “malvado”?
A xente de topo coñeceu enormes guerras. A principios do século pasado, na belle époque (din que é unha época bonita), estendeuse desde o corazón da moda (desde París) o refacho dos abrigos feitos cunha fina pel de topo, para facer un abrigo necesitábase unha bagatela, 600-800. Dedicou medio século a miles de buhoneros. Tamén coñeceron unha guerra fría e constante. En toda clase de trampas, artefactos e trepetas de topo. Coa intención de atrasar o topo, que é o que non se introduciu ou vertedura no buraco de topo? Arame picado, anaco de vidro, cravo, folla de barba, ferro afiado, peixe podre, aceite queimado, naftalina, brea, galipot, alcatrán, sebo e graxa quente, formol, carburo de calcio, estricnina e outros velenos, bombas de fume, píxor e xurro, auga podre... Os topos están protexidos en Alemaña e, cando xorden problemas graves, son capturados e trasladados a outra parte. De cando en cando autorízase a morrer.
Nos extremos dos barrís de ferro ou dos paus de avellano (Corylus avellana) colócanse sonorizadores ou botellas danzantes que producen vibracións no subsolo para escorrentar ao topo do seu territorio, que non quere morrer. Tamén hai plantas que realizan este traballo: herba de asma (Datura estramonium), lagosta macho (Helleborus foetidus) e herba de topo (Euphorbia lathyris). Este último está en auxe, cada vez vese máis nos límites das hortas. É unha planta velenosa, queimada pola súa suor leitoso. Ao parecer, cando o topo mordíalle, queimábaselle a punta e retrocedía. É unha planta grande, pódese desenvolver un metro e, como ten un gran surtraije, fai dar unha gran volta ao topo si quere evitar a queimadura.
A herba de topo é elegante, rodeada dun talo longo con follas de acivro azul, que mira por encima e colócaas en forma de cruz. Aínda que se considera bienio, moitas veces florece no mesmo ano. Do mesmo xeito que as abellas, a moitos insectos gústalles esta flor. As sementes que virán de aí están nunha cápsula de tres pés, e coma se fose unha cápsula espacial, non necesita a ninguén para explotar e propagar as sementes a uns metros.
En hortas, prados de sega, céspede, prados elegantes, campos de golf, etc., o topo é unha herejía. Remojar as verduras, levantar as plantas, embotar a guadaña, ensuciar a herba segada, separar a terra nivelada... Hai, pois, herba de topo nos arredores;
Tamén se denomina tartiku e tartakin á herba de topo. Azkue recibiu o nome de catalina e herba de Vidángoz de Roncal e o que dicían del: "Coni heno durante todo o ano na kenta flor, exar dein artio".