Naqueles tempos cargados de épicas, compromisos, dramas, esperanzas e traxedias, algúns artistas crearan obras en formato cantata, véñenme á cabeza “Santa María de Iquique” de Quilapayun, con palabras de Pablo Neruda “Morte e Fulgor de Joaquin Murieta” de Cachalquis e “Campás” de Morachas, en xeral . Tes unha cantata “Sasitik Sasira”, en dous partes a 42 minutos, que están libres en Internet (Sasitik Sasira 1 e Sasitik Sasira 2), Eltzegor sempre foi creative commons. 40 anos despois de volver escoitarme estes días, entroume como un bo viño de Irulegi, doce, un punto acedo e redondo. Ti tamén podes polo un intre se non ouviches falar da versión sinfónica de Et Incarnatus e do Orfeón Donostiarra en Urmuga en Baigorri; si estiveches en Baigorri, con máis motivos. Son tres ladróns e dous guipuscoanos no escenario. Juantxo-Bixente Garzia deulle arranque con esta voz profunda: “A nosa columna interior / seremos vivos / sen razón / límite que nos une?...”. Resposta Fernando Unsain, autor da música: “Mendi ibai itsaso / Larrun eta Bidasoa / Tengo que pasar agora / paso fronteirizo / Caricia da gañadores / carga insoportable (…) Cantamos gritando / vivindo a batalla / mes ou a vida / gure burruka”. Joxemari-Xalbardin Ostolaza, autor das palabras: “Chegan os irmáns / as / fuxindo da fronteira / da forma á forma”. Con Marko Jossie, catro: “Chegan os medos actuais / tragando con ánimo / crendo no futuro…”. E entrou o fino tenor Pantxoa Albiztur: “Veñen xa / porque as campañas se converteron nun festival de verán / castelán…”. Cinco agora: “Veñen xa / cultivador / xardineiro / xa que fixeron...”. O Bidasoa aínda non foi atravesado por unha palabra que indica unha obra secreta, unha das claves para entender a historia dos vascos. Maldita fronteira xarada nos nosos cerebros. “Os españois non son / amatxi, díxenche onte / e no Sur / nauzu francés e gabatxo” dicían os de Eltzegor en 1988 e 2023 seguimos igual, non podemos romper o muro. Ao longo de tres cuartos de hora vaise perfilando un gran frescor dos conflitos da sociedade vasca: a necesidade de vivir humillados ao turismo, a escola opresora, a dominación forzada, a servidume do obreiro á fábrica, a ruptura entre os nosos territorios, os poetas que están no cárcere baixo o pesadelo, os principais milanos no ceo de amasado, como dar un golpe de volta na rúa, cando as pombas non volveron na rúa. Eltzegor, unindo coa súa propia palabra aos dous grandes bertsolaris, di con Txirrita que “Si o empeinado non é libre / en balde temos forza / Isto é que os paxaros estean entre trigo / temos que pasar fame” para terminar con Otaño: “Na tea / recortes, que é capaz de sete irmás, coñécese que se vestiron / o sete vestíronse dunha tea. A min pareceume que esta cantata está a envellecer ben.