Os Acordos dA Habana producíronse no contexto dun grave conflito armado que durou medio século en Colombia, como consecuencia dun longo proceso de negociación de cinco anos entre a guerrilla FARC-EP e o Goberno do presidente Santos. Estas negociacións levaron a cabo baixo a supervisión e o apoio doutros países internacionais, e a firma recibiu o visto e prace das Nacións Unidas. Mediante unha lei constitucional, os Acordos convertéronse en requisitos para ambas as partes, polo menos no prazo de tres lexislacións presidenciais. Desgraciadamente, desde entón, os Acordos que querían ser o xerme dunha nova Colombia sufriron unha tráxica traxectoria.

1- Reforma Rural Integral: políticas de desenvolvemento rural integral

A pesar de ser o nó histórico do conflito político, o Estado segue sen cumprir os acordos nin sequera nun 10%. Exemplos: catastro de terras, adquisición integral de terras para pequenos agricultores, lexislación agraria para protexer as propiedades dos campesiños, dotación de recursos ás zonas rurais, desde a produción até a comercialización, desenvolvemento de programas de desenvolvemento con visión territorial nas zonas máis afectadas polo conflito armado e a pobreza, onde as economías ilegais han tido un papel relevante…

2- Participación política: apertura democrática para a construción da paz

A pesar de que o grao de cumprimento sitúase en torno ao 50%, a oposición segue perdendo a vida por facer política. Desde que se asinaron os acordos, 90 persoas foron asasinadas por Fariano e 415 líderes sociais, entre outras organizacións. Tamén o corpo do partido político FARC, como consecuencia da represión de estado que viven Santrich e outros, vive con incerteza xurídica e persoal a implementación de acordos.

3- Final do conflito: tregua definitiva e bilateral e abandono das armas

As FARC-EP, en cumprimento de todos os seus compromisos (99%), levaron a cabo o desarmamento acordado, coa mediación da ONU, e a transición da guerrilla FARC-EP ao partido político “Forza Alternativa Revolucionaria do Común” a través dun Congreso de Constitución especial. Mentres tanto, o Goberno segue sen cumprir os acordos que aseguraban a transición á vida civil dos ex guerrilleiros, xa sexa no ámbito económico, na sanidade, na educación, etc. Pero, sobre todo, tamén se quedaron en nada as axudas fixadas no Acordo de Posta en Marcha de Proxectos Produtivos por parte dos guerrilleiros, que cos seus propios medios e dando pasos a nivel internacional conseguiron sacar adiante uns poucos proxectos de supervivencia, entre eles MCC. E non se pode esquecer que o Goberno segue mantendo cativos a uns 400 presos políticos coa escusa da burocracia e en contra do decreto de amnistía asinado.

4- Solución ao problema das drogas ilegais

Neste apartado, o Goberno e a Guerrilla acordaron a substitución voluntaria da agricultura ilegal. Así, en lugar de actuar contra os agricultores a través da forza e as fumigaciones, acordaron crear condicións para a produción e comercialización de produtos agrícolas e, ao mesmo tempo, proxectos para mellorar as condicións de vida e de cultivo da poboación. Pero o Goberno de Colombia, obedecendo aos intereses políticos e ás presións de EE.UU., volveu ás vellas visións de radicalización violenta.

5- Reparación de vítimas: un sistema integral de verdade, xustiza, reparación e non repetición

As máis destacadas: Comisión da verdade, comisión de procura de desaparecidos e xulgados “Artigo Especial para a Paz”. A través destes xulgados creados na lóxica da xustiza transicional, acordouse que os guerrilleiros, policías, militares, paramilitares e persoas civís que foron actores no conflito, ao recoñecer as súas responsabilidades, recibirían penas non penais (restaurativas). O uribismo, consciente da importancia da JEP, ha deformado totalmente o acordado nA Habana a través de trámites parlamentarios, e dedícase á campaña de deslegitimación, sacando aos civís (parapolíticos, latifundistas, transnacionales…) da JEP, tentando crear unha sala especializada para militares, etc. Detrás de todo iso hai dous obxectivos: por unha banda, ocultar a responsabilidade que ten o Uribismo no conflito; e por outro, que designando á guerrilla como única actriz do conflito, a JEP só xúlguea e castigue.

6- Mecanismos de implementación, verificación e ratificación

Acordáronse diferentes comisións de cumprimento e seguimento dos Acordos dA Habana, baixo a responsabilidade da troika (ONU, Goberno Colombiano e FARC). Con resultados deficientes.

Resumindo, podemos dicir que: Desde o punto de vista das FARC-EP, unha vez asumido que a mesa de negociación non permitía solucionar as razóns estruturais que había nas raíces do conflito, aceptou unha serie de cambios mínimos profundos. A aposta era utilizar os Acordos como ferramenta de traballo, baixo o amparo da participación política legal e as alianzas das maiorías sociais, para pór en marcha un movemento cidadán transformador que transforme as causas do conflito. O obxectivo dos empresarios e dos poderes de Estado representados polo Goberno de Santos non era máis que a disolución dos insurxentes. É dicir, o principal contrapoder armado contra os seus privilexios de clase, evitando calquera posible cambio estrutural.

Agora, dous anos e medio despois da firma dos Acordos, o “novo” Goberno de Duque continúa nunha absoluta fraude, desvirtuando o Acordo tanto como sexa posible na astucia parlamentaria. Mentres tanto, enquistados na loita pola execución do acordado nA Habana, a ampla oposición aos Acordos está a malgastar todas as súas forzas transformadoras para que só se respecte o gañado na negociación. Pacta Sunt Servanda.

Con todo, desde o optimismo que caracteriza aos rebeldes colombianos, non se resigna á apaixonada defensa dos Acordos. Sumando á folga que están a levar a cabo nas últimas semanas 15.000 indíxenas, a ampla oposición chamou a unha Minga Nacional por unha nova Colombia de futuro baseada na paz, os dereitos e a xustiza social. “Xuramos vencer e venceremos” grita Jesús Santrich pola 26. cela de illamento. Así sexa!

* Iurdan Martitegi Lizaso é un preso político vasco. Este segundo artigo é unha continuación destoutro.