A creación da Fundación ten como obxecto lembrar e pór de manifesto a intervención na loita dos terzos casteláns pola extinción da conquista do reino de Navarra co fin de obrigar ao reino de Castela; e a mentira de que aquí os inimigos foron franceses historikoa.Irunen e as batallas que se celebran en Hondarribia, por suposto, coa participación do Duque de Alba, o Inferno de Navarra.

Tanto os organizadores como os historiadores que se dedican á organización das celebracións saben moi ben que se trata da conmemoración do 500 aniversario da conquista de Navarra polo Reino de Castela.

No día de hoxe, os acontecementos do ano mil cincocentos non poden xulgarse, co pensamento de entón, de maneira acrítica, coma se non transcorrería moito tempo, senón analizando as consecuencias daqueles acontecementos.

A historia do reino de Pamplona, que máis tarde sería de Navarra, como era habitual naqueles tempos, baseábase nos pactos e nas relacións matrimoniais entre os señores feudais. Navarra atopábase estreitamente rodeada dos reinos de Aragón e Castela, ambos querendo facerse donos do reino. A ruta de conquista de Navarra foi moi longa, iniciada no século XII (1134.ean), que se acabou coa suxeición ao reino de Castela no século XVI (1524). Aínda non se esqueceu a lema dos Infanzones de Navarra: "Prol libertate patria, gens libera state". Para que a patria sexa libre, tamén a sociedade necesita a liberdade.

Naqueles anos, debido a que a monarquía navarra estaba emparentada coa francesa e o reino era fragmentado, era xusto a alianza con Francia, formando un exército franco-navarro para facer fronte á agresión castelá. Esta situación puido manter durante séculos unha mentira histórica: facendo crer que as últimas guerras foron contra os franceses, deixando ao carón o seu reino na loita dos territorios navarros. As cidades de Irun e Hondarribia seguen celebrando a loita contra os franceses, esquecendo que esta era a Costa Navarra.

Os Reis Católicos organizaron, á marxe de todos os nobres, un exército profesional e estruturado, formado polos Terzos dos Reis que dominan a Coroa, para agrupar a España nunha soa e única contra Navarra, entre outras cousas, e máis tarde en Europa. A Lexión de Millan...

Tras a vitoria do Exército do Imperio en Villalar, o desenvolvemento de España comeza a desenvolverse fóra de Europa. Desde entón, cobra sentido a frase de que Europa acaba nos Pireneos. As cidades europeas, no seu desenvolvemento, propiciaron a creación dunha burguesía que impulsou o comercio e a investigación e as artes. Sentaron as bases do mundo moderno, recoñecendo a liberdade de pensamento e, en definitiva, adaptando o carácter da sociedade e o dos individuos. Ese foi o camiño que tomou Europa. As cidades españolas, mentres tanto, quedaron baixo a custodia do imperio medieval e da Inquisición. Máis tarde, durante séculos, algúns poderían gritar con orgullo: "Spain is different! ".

En Europa producirase o fortalecemento, o impulso, a influencia dos burgueses (cidades), mentres que en España desaparecerá a forza de poder intrínseca das comunidades. En España durarán moito tempo a hidalguía, a prepotencia, a picaresca... e será bo vivir de renda... O mundo nobiliario gañou fronte ao mundo dos homes normais, fronte ao da terceira vida, na que desempeñan os seus oficios e o seu comercio. Ademais, o descubrimento de América trouxo consigo grandes riquezas, e curiosamente, en lugar de investir en España, utilizáronse para comprar produtos producidos en Europa. Esta situación, mantida ao longo dos séculos, deixou pegada e deu corpo ao seguinte: «investiguen eles mesmos». Ademais da opresión dos nobres, tamén foi importante a axuda da Igrexa católica no atraso social e cultural da xente do pobo. A Inquisición foi un elemento moi importante á hora de controlar e dominar á poboación.

Vendo as consecuencias históricas que isto supuxo para Euskal Herria e a sociedade civil, non parece que sexa o interior o que mande as homenaxes, nin os saúdos de alegría, nin a celebración de nada. Ademais, sabendo a inestabilidade social que viven os Alardes nas celebracións das Festas Patronais en Irun e Hondarribia, pensei que esta iniciativa conmemorativa daquelas guerras, non só lévanos á saciedade, senón á rabia.

*Fernando Merino é doutor en Ciencias Económicas pola
UPV/EHU (Tradución deste artigo de opinión por Jesús Mari Mendizabal 'Bizargorri')