Once anos despois da cuarta edición das Xornadas Feministas celebradas en Portugalete en 2008, o movemento feminista de Euskal Herria volveu a reunirse nunha cita especial que se celebra cada década. Con todo, a razón de unirse non é tan simple como o paso dunha década, senón que ten máis razón para centrarse nos cambios que produciu o paso dos anos, e sobre a necesidade de detectar como transformamos as nosas realidades e o propio movemento feminista de Euskal Herria. Da necesidade de “compartir análise da situación e, sobre todo, de definir estratexias conxuntas a partir de agora”, o movemento feminista detalla no dossier das xornadas.

Non é un reto sinxelo, tal e como subliña o movemento, xa que os tempos que vivimos trouxeron cambios moi diversos en diferentes ámbitos, desde o ideolóxico até o institucional, pasando polo social, o económico e o político. O capitalismo está a se reorganizar; as políticas económicas neoliberais dominan as axendas dos gobernantes de aquí e de alá; a mercantilización da vida está a volverse cada vez máis salvaxe; a brecha entre as clases aumenta, precariza aínda máis aos suxeitos marxinais; a criminalización da loita social está a intensificarse; a militarización vese constantemente obrigada a fuxir do seu lugar de residencia, centos de persoas ven obrigadas a diario, e o contexto de crise de persoas refuxiadas. Entre outros.

A todo iso hai que engadir o novo contexto político que vive Euskal Herria, moi diferente ao que vive hai once anos. O movemento feminista ha deixado claro que: “Na solución do conflito armado que durante anos atravesou os nosos corpos e o noso movemento” ten moito que “dicir, reflexionar e influír”. E a situación complícase aínda máis se se ten en conta que o paso dos anos transformou tamén ao movemento feminista. Porque o movemento cambiou de forma inevitable na medida en que se incrementou e fortalecido a súa “visibilidade, lexitimidade e capacidade de mobilización”. Con todo, se hai algún movemento que sexa capaz de compaxinar o persoal co político, é feminista. O movemento non é gratuíto durante anos, segundo recoñeceu o propio movemento: “Somos herdeiros das teorías e prácticas feministas de moitos anos en Euskal Herria”.

Ao redor de cinco eixos

En Durango reflexiónase sobre as estratexias a seguir para dar a volta á orde mundial que a vida nos pon patas para arriba e pór as vidas no centro, e co obxectivo de levar a cabo a tarefa de forma organizada, estruturáronse ao redor de cinco eixos: Unha axenda compartida e soberanía para centrar as vidas; Decolonalidad; Corpos e sexualidades; Construíndo vidas libres de violencia; e Mirando as entrañas do Movemento Feminista. Cinco eixos, sempre tendo claro que os temas que se tratan neles, as diversas formas de opresión do patriarcado, deben entenderse entrelazados entre si.

No marco dun amplo e variado programa de xornadas, déronse forma de mesas redondas centrais a cinco eixos. A primeira disputouse o venres pola mañá. Tras o acto de acollida de Beatriz Egizábal en múltiples idiomas e co humor, Etxaldeko Emakumeak, Itaia, Bilgune Feminista, Oneka e Traballadoras Non Domesticadas reuníronse ao redor da mesa redonda A axenda compartida e as soberanías para centralizar as vidas.

Ante un público plural e entusiasta que distinguía a diversidade, nos últimos dous anos dedicáronse a reflexionar sobre como levar a cabo o que a folga do 8 de marzo proclamara: trazar o camiño que había que tomar para pór as vidas no centro. Josefina Roco Sanfilippo, do grupo Traballadoras Non Domesticadas, falou sobre o que significaba a tarefa, sinalando que “vimos cambialo todo”. A soberanía feminista foi a fronteira, falaron dos ámbitos que hai que transformar na construción doutro modelo social, subliñando a necesidade de traballar xuntos e expondo obxectivos como a obtención de pensións dignas, a abolición da figura do empregado de fogar residente, a consolidación da soberanía alimentaria, a reforma da loita de clases e a redución do control da burguesía sobre os traballadores.

Legitimación da autodefensa feminista

A organización social que pon a vida no centro ten que ser libre de violencia, e por iso ofreceuse unha mesa redonda sobre Construíndo vidas libres de violencia para reflexionar sobre as violencias. Medeak, Bilgune Feminista, Emakume Internazionalistak, Justizia Feminista mintegia e F.A.R.R.Ou.K.A.S. Os grupos abordaron a violencia machista desde diferentes puntos de vista, con reflexións sobre diferentes vértices.

“É importante entender ben todas as raíces da violencia machista, xa que acabar coa violencia machista esixe acabar con moitas formas de violencia”, respondeu uns días antes preguntando polo que abordarían Josebe Iturrioz, membro do grupo Medeak, nunha mesa redonda na que profundou no tema e en que a función da violencia é apoiar o sistema heteropatriarcal, lexitimando ante iso a autodefensa feminista. Insistiu en que “deberiamos ser conscientes das técnicas performativas da violencia, da intelixencia e do coidado mutuo”, e non facer apología da violencia. Na súa opinión, o feminismo non pode pretender “ter sociedades cada vez máis violentas”.

F.A.R.Ou.K.A.S. baseado na autodefensa feminista. O grupo mostrou a súa lexitimidade para responder con violencia á violencia. Antes de tomar a palabra, o grupo reproduciu un vídeo no que se reivindicaba claramente a autodefensa feminista, e o sentimento colectivo que esta espertou no público deu paso ao momento culminante dunha mesa redonda na que se produciu un estalido de emocións e aplausos entre os asistentes. Si na mesa manifestouse a opción da autodefensa feminista, a reacción da audiencia confirmou esta opción e subliñou o potencial da elección cara ao empoderamiento.

Os interlocutores tamén foron máis aló da autodefensa, até o punto de falar de xustiza feminista. En canto a este último tema, o seminario de Xustiza Feminista destacou que non é fácil construír un modelo de xustiza que non sexa punitivista, “porque o discurso da vinganza e a pena está moi arraigado”. Con todo, entre todos e todas fixeron fincapé na necesidade de dar paso á construción doutro modelo de xustiza.

Debates cheos de interpelacións

A tarefa de crear unha axenda unitaria dun movemento tan plural non é fácil de facer. Tal e como establece a Marcha Mundial das Mulleres de Euskal Herria na súa mesa redonda sobre as entrañas do Movemento Feminista, aínda que o capital presenta a diversidade como algo confortable, a xestión da diversidade en si mesma é difícil. Do mesmo xeito que en toda axenda, na do movemento feminista tamén hai tarefas domésticas que parecen máis grosas que outras, e as tarefas máis gordas teñen que ver con facer sitio á diversidade.

Co obxectivo de tecer redes, os organizadores buscaron que o movemento no seu conxunto senta parte das xornadas, con especial atención aos colectivos de mulleres que non están no centro do movemento. “Recoller directamente as súas achegas e levar as súas voces ao centro e ser presentes”, explicou Garazi Goienetxea Díez, coordinadora do proxecto. As voces dos colectivos de Bazterreta expostas desde o centro, deixaron pouco a ninguén do colectivo que habitualmente ocupa o centro. As mulleres brancas, orixinalmente autóctonas, heterosexuais e cisgéneros que son hexemonía dentro do feminismo, foron interpeladas en varias ocasións desde as marxes, sinalando os privilexios que lles outorga a posición que ocupan.

Minas, B.A.L.A., Algunhas destas interpelacións déronse ao redor da mesa redonda Corpos e Sexualidades formada por Oz, Sare Lesbianista e Elkartean. Sen reviravoltas, os membros de Sare Lesbianista lanzaron unha pregunta que cortaría o alento a máis dun: “Podes ser feminista heterosexual?”. Neste sentido, convidaron aos asistentes a reflexionar sobre por que non se sexualiza a fraternidad.

Non só quixeron interpelar aos heterosexuais, senón tamén ás lesbianas non politizadas. Algúns dos relatores que se presentaron como bolleras, indicando que o termo fai referencia a unha opción política, a diferenza da lesbiana. Os membros explicaron claramente B.A.L.A.ko que ser bollero é loitar contra a heteronorma desde a disidencia. Neste sentido, os membros de Sare Lesbianista engadiron que senten cómodos nas marxes do río, dando a entender que a súa opción política é radical e non queren ocupar o centro nin ser normativos.

Na mesma mesa, debateuse sobre a posibilidade de escribir cun asterisco a designación de muller no que se incluísen identidades diversas. Para algúns é unha fórmula confusa e para outros é máis excluínte que inclusiva. Pola contra, segundo unha achega desde o público, o izartxo indica que o movemento feminista está a pór no conflito a categoría de mulleres. A pesar de non sacar conclusións, se problematizó o uso do asterisco.

Decolonalidad por garganta oposta

As interpelacións ao redor da mesa redonda foron, con todo, as que máis confundiron aos oíntes. Nunha mesa composta por integrantes dos grupos Garaipen, Mulleres do Mundo, Ahizpatasuna, Raízes, Amar e Euskal Herriko Sarea de Mulleres Migradas e Racializadas, púxose de manifesto a “blancura” do movemento feminista, a hexemonía que esa maioría branca encarna no movemento e os privilexios que lles outorga. Ao redor da mesa, o membro da Rede de Mulleres Migradas e Racializadas do País Vasco comezou a conversación cuestionando a presenza dunha muller non racializada, e durante as dúas horas que durou a mesa, mantiveron sobre a mesa os privilexios das feministas hexemónicas.

“A 3.000 feministas brancas dirémoslles como eles tamén poden ser opresores e racistas (…) Nunca houbo mesas de decolonial. Estamos a facer historia”, podíase ler nunha nota publicada polo grupo Raízes nas redes sociais horas antes de tomar a palabra. Podían preverse desmaios.

Máis aló de sinalar os privilexios no seu cru, os membros racistas deron a coñecer as alianzas que querían: non necesitarían alianzas instrumentalizadas, senón tender pontes entre eles. Subliñaron que desde as feministas autóctonas néganse a ser lideradas ou instrumentalizadas e que non van permitir que sexan utilizadas como cota.

As interpelacións axitaron profundamente aos membros non racionalizados, os trastornos das barras e as resistencias á observación dos privilexios propios provocaron conflitos. Tras a mesa redonda, o debate xurdiu coa intervención do público, pero o máis duro produciuse cando os relatores se apearon do escenario: segundo a organización informou ao día seguinte, algúns atacaron aos membros racistas, provocando a posta en marcha do protocolo contra as agresións.

Os feitos evidenciaron a necesidade de mirar ao noso embigo e de identificar e traballar os privilexios que temos. Como sinalou Bilgune Feminista o domingo, estamos moi afeitos identificarnos co papel do oprimido, “pero como nos custa ser interpelados”. No camiño cara á construción dun movemento plural e inclusivo, quedou claro que un dos principais temas a tratar en serio no futuro é o da decolonalidad, unha tarefa que vai esixir moito da autocrítica.

Días antes das xornadas, os comensais Afaf o Halaoui e Cony Carranza expresaron sen reviravoltas que aínda queda moito por facer neste asunto. Carranza tiña sentimentos contrarios en canto ás xornadas: ilusión, porque se trataría o tema, e preocupación, sabendo que se produciría un escándalo. Con todo, dicía claramente: “É necesario crear un escándalo”. Con todo, fixo fincapé na clave que pode acougar o desagradable traballo de traballar os privilexios: que non é un traballo de culpa, senón de responsabilidade. É sabido que cando hai culpabilidade, todo vólvese máis feo que o que é por natureza. O Halaoui subliñou a necesidade de aceptar as diferenzas para construír un movemento realmente plural e reivindicou que non haxa que occidentalizarse no camiño cara á liberdade.

Prospectiva

Na última mesa central sobre as entrañas do movemento feminista, así como nas asembleas de grupos reducidos, o movemento fixo un traballo de face ao interior, identificando os retos a seguir tras os debates compartidos e os debates que se deron, e reflexionando sobre as estratexias a adoptar.

Amuge, PAF! A Marcha Mundial das Mulleres de Euskal Herria, a Asemblea de Mulleres de Bizkaia (BEA), Bilgune Feminista, Lanbroa, Egin Dezagun Topa e Feministaldeko kides reuniron unha serie de tarefas: reforzar a estrutura interna do movemento, traballar unha axenda feminista propia en Euskal Herria, revisar os espazos de debate co Sur, crear unha nova expresión da violencia machista.......

Da longa lista destacaron, en todo caso, un par de temas. Por unha banda, os membros da mesa mostráronse preocupados pola asimilación do capitalismo ante o auxe do feminismo nos últimos anos: Egin Dezagun Top detectou que o capitalismo vende un feminismo “maquillado” ás mozas novas, e a BEA subliñou a necesidade de estar atenta co “feminismo estandarizado”, coa convicción de que impulsa sentirse feminista con total comodidade sen contido revolucionario.

En vésperas das xornadas, Josebe Iturrioz expuxo a mesma responsabilidade, manifestando que o ascenso do feminismo é tan perigoso como interesante: “Nas redes sociais a xente le e faise feminista. E está moi ben. Pero non coñecen as formas políticas do movemento, como militamos”. As xornadas tamén foron un intento de achegar a todas esas mulleres, co fin de activar ás feministas que non están dentro do movemento, para romper -ou polo menos para reducilo- a brecha entre as feministas organizadas e non organizadas. Non se sabe cantas persoas non organizadas puidéronse activar no tres primeiros días de novembro, pero é indiscutible que se deu a activación: as xornadas reuniron un número de participantes que non se repetía desde os primeiros encontros, o suficiente para que o número de mulleres que querían reflexionar sobre o feminismo colapse talleres e conferencias.

O outro tema que se destacou, como era de esperar, foi a diversidade. As profundidades mesturadas polas interpelacións recibidas na mesa redonda sobre a decolonalidad, e o malestar pola agresión sufrida polos membros racistas, foron arrastradas até o domingo polos participantes, o que demostra que todo relator pronunciouse sobre o tema. No primeiro día, cando o conflito aínda estaba caldeado, había unha dúbida que causaba inquietude: a tensión que xurdira no debate da decolonia provocaría unha brecha no movemento ou a disposición a percorrer o camiño de forma conxunta ía prevalecer? A balanza, pola súa banda, apostou por unha vía unitaria o domingo en Valencia. Iso si: reafirmándonos no feminismo radical anticolonialista, antiracista, antipatriarcal e anticapitalista; e explicitando a necesidade de traballar os privilexios.

“Aínda que cada vez somos máis plurais, non somos tan variados como queiramos. Temos que analizar os privilexios e construír espazos que, no canto de convidar a ninguén, fagan sentir parte”, dicía Feministalde. Na mesa estaba Tamara Clavería de Amuge, quen tamén falou do tema, interpelando unha vez máis á hexemonía: “Os xitanos seguimos sendo invisibles para sempre”, e pareceu que o é tamén no feminismo. “A interseccionalidad segue sendo un soño, un desexo”, sinalou a Marcha Mundial de Mulleres de EH. Este último, aproveitando que moitos ían a casa cheos de interpelacións, expuxo unha pregunta que condicionará o camiño cara adiante: “Que faremos con esas incomodidades?”. Aí está a clave para lograr un movemento feminista que é realmente plural, aínda que esixe mirar cara a dentro, cuestionar moitas cousas e recoñecer que un mesmo tamén pode ser opresor. Non é un prato fácil de dixerir, o que nos indica o que estamos a tentar dixerir desde o primeiro día das xornadas. Con todo, como comentou Kattalin Miner e Nagore Iturrioz nunha das mesas redondas, na comodidade non hai revolución. Esta afirmación debería ter a suficiente motivación para penetrar nas incomodidades até os oídos. Temos un mundo novo que ten a vida no centro para gañar.

O peche salpicado de cansazo e emotividade

A tarde do domingo chegou coas mochilas cheas de temas para a reflexión, a lista de tarefas infestada de traballos persoais e colectivos, e co cansazo. Deixando atrás os temas de conversación, o seguinte era dar o peche ás xornadas, esta vez en formato de celebración. Ao carón fatígalas e os malestares acumulados durante tres días, porque había moito que celebrar: como dicía Miren Aranguren, membro do movemento feminista, para empezar “erros, conflitos, intento de revolución”. A partir de aí, sen dúbida, cada un deles tivo outros moitos motivos para a celebración. Porque, aínda que o feminismo esixa moito, é máis o que dá.

A marcha deixou atrás Landako, sede principal das xornadas, e encheu as rúas de reivindicacións feministas ao longo e ancho de Durango. O máis emotivo, con todo, foi a volta a Landako. No acto de clausura emocionáronnos as persoas que nos escoitaron desde o escenario. Dous membros de Cataluña e Guatemala foron os primeiros en tomar a palabra, un da Unidade de Autodefensa das Mulleres (YPJ) de Rojava, e varios do movemento feminista. Con palabras e mensaxes diversas, todos nos deron aplausos, algunha bágoa que nos soltaron, gritaron… e ao día seguinte volveron levantarnos e moitos motivos para seguir loitando. Unha panca emocional e unha forza impecable, agora que chegou a hora de levar á práctica todo o que se estableceu nas xornadas.