Tradicionalmente, os estilos musicais preferidos dos mozos e rebeldes do val foron o punk, o Oi! e o hardcore, pero as cousas cambiaron radicalmente. Hoxe en día, a música urbana –rap, trap, drilla e reggaetón- é o estilo máis escoitado por adolescentes e novos, e Debagoiena está a vivir un florecimiento de mozos creadores relacionados con estas tendencias. Nestes momentos son máis de 20 os mozos do val que están a crear cancións e videoclips, e segundo as súas percepcións, ao 65% dos mozos do val gústanlles estes novos estilos musicais.

Pero non é só un cambio de estilo musical. Esta nova onda revolucionou as formas de produción, consumo e produción musical. Antes, nos concertos medíase a forza e o éxito de cada grupo, pero os músicos desta nova etapa apenas fan concertos. No seu caso, as visitas a YouTube e o número de seguidores de Instagram son os medidores do éxito. Ademais, apenas producen discos e publican cancións por separado, cun coidadoso videoclip que case sempre é tan importante como a propia canción. Case todos os creadores son homes, e a maioría cantan só en castelán.

Escena sen escenario

Hai creadores, hai oíntes aos que lles gusta esa música, pero a pesar desas condicións, non se ve ningún concerto relacionado con eses estilos musicais. Antes da pandemia, por exemplo, en Bergara celebrábanse xogos de galo improvisados entre raperos de rap, chamados Bergaratzen.

"Empezamos a organizar este tipo de concursos de rúa hai catro anos, cando empezamos a ter 16 anos. Abriamos a convocatoria nas redes sociais e reuniámonos no Espolón persoas de diferentes pobos. O número mínimo de participantes era de dezaseis persoas e o xurado estaba composto por tres membros. Cada participante achegaba un ou dous euros e o diñeiro recadado era o premio do gañador. Pero tivemos problemas coa policía municipal, porque cortabamos o camiño, e ante a ameaza de recibir sancións económicas non organizamos máis festivais", di o cantante de rap de Bergara, Martxel Moral Zetita.

En xaneiro de 2019 celebrouse en Arrasate o festival ArRAPsate, coa participación de Esencia TP e Aquilo Records, e constatouse a forza que este estilo musical ten entre os mozos, pero a pesar do éxito do concerto, non tivo continuidade.

-Hai escena. Hai moitos creadores, pero falta algo para ofrecer iso á afección a través do concerto. En xaneiro de 2019 enchemos até arriba o gaztetxe de Arrasate. Pero é certo que nos últimos anos os concertos baixaron. Fai 10-15 anos, os concertos estaban aquí e alá, todos os venres, e iso descendeu de maneira considerable. Si a isto súmase a interrupción e a retardación provocadas pola pandemia, a situación neste momento é moito menor. E que pasou? Pois ben, todo ese movemento foi absorbido polas redes sociais", declarou o produtor de vídeo de Arrasate Asier Elgezua.

"A maioría dos creadores publican cancións soltas e son moi poucos os que teñen material suficiente para facer un disco. Esta forma de traballar tamén inflúe na escaseza de concertos. Con certa frecuencia prímase máis ir publicando cancións; as redes sociais marcan o ritmo, e é certo que os concertos quedan en segundo plano. Ademais, vendo a situación pandémica, creo que é normal a falta de concertos", di o creador e cantante Ur Bruña.

O cantante de Bergara Iker Iriarte HRT cre que unha escena de rap e trap pode estalar na calma da situación pandémica: "Cada vez vai haber máis escenas. Coa COVID-19 é moi difícil facer concertos, e moitos non están motivados. Na época da pandemia fixemos un concerto e estivemos dispostos a facer outro. Pero estamos con ganas de facer concertos e seguro que en diante se van a multiplicar".

No seu caso, ademais, están entusiasmados con Oh! e para organizar festivais que mesturen estilos de rap. -Oh! creo que a música e o rap son compatibles. Ambos serven para ser novos e rebeldes, e creo que se poden facer concertos ou festivais que mesturen eses dous estilos. Pronto, cando a situación pandémica acóugase, queremos facer algo así con Non Limits no gaztetxe de Bergara. Son dous mundos abrazables.

A arrasatearra Janire Davila Janda afirma que a "mala fama" dos estilos musicais mencionados "limita" a posibilidade de facer concertos. "No meu caso, levo dous anos e só fixen tres concertos, porque todo está condicionado polo maldito COVID. O pouco que fixen foi nas discotecas, porque os amigos artistas ou produtores metéronme como teloneiro, pero é verdade que nas festas do pobo a nosa música non ten cabida. Trapa, por exemplo, está moi relacionada co reggaetón, e ese estilo xera desconfianza por consideralo machista e sexista. No sur de España, en Málaga, por exemplo, superáronse eses prexuízos e celébranse moitos concertos neste tipo de prazas. Pero aquí...

A forza das redes sociais

Neste novo movemento as redes sociais son estratéxicas para promocionar, consumir, relacionarse e sentir e contar o apoio do público. O caso dos cantantes de Aretxabaleta Ekso e Pxli é moi rechamante. Até agora, só publicouse unha canción –chámase Guerreiros– e reuníronse máis de 37.000 visitas en Youtube.

"Non esperabamos que a canción chegase aos 5.000 telespectadores, e superou as 30.000 visitas en todo o Estado. Non é só o noso mérito. Tivemos ao noso lado a un produtor moi bo, a un amigo de Bilbao que é moi bo facendo vídeos, e grazas a todo iso conseguimos que a xente se guste".

Pero a pesar de que á xente gústalle a súa canción, non teñen présa por facer concertos. Neste sentido, ao ser preguntados pola posibilidade de elixir unha destas dúas opcións, prefiren que o seu próximo tema teña máis de 40.000 citas no seu primeiro concerto que 150 persoas.

Hodei Vigairo Denso foi o produtor desta canción. Preguntado polo caso dos mozos de Aretxabaleta, relativiza o éxito co número de visitas: "O consumo de audiovisuais nas redes sociais é 100 veces maior que hai dez anos. Antes, 100.000 visitas eran un logro impresionante, e agora, un ridículo vídeo do teu gato pode chegar a 2.000.000 de visitas en poucas horas. O número de visitas é unha referencia, ten importancia, pero hai que tomarlle a medida".

Hai quen o di, porque unha canción que el fixo a un cantante arxentino ten 3.500.000 visións.

Produtores e videoautores

Na formación dos grupos de rock hai membros imprescindibles: batería, guitarra, baixo e cantante. E neste novo movemento, ademais dos cantantes, o produtor, o videoautor e outros membros deste tipo son fundamentais.

O produtor Hodei Vigairo é unha figura moi importante para entender o florecimiento dos creadores deste movemento. Crea as bases das cancións e prodúceas: "Si dáselle unha base a un cantante, poucos son os que lle sacan todo o mollo. Eu doulles pistas e consellos en canto á forma e o ritmo de cantar, para sacar o máximo partido á canción". Un cantante novato ten que pagar para conseguir unha base, pagar para gravar a súa voz, masterizar... Neste sentido, o estudo que Vicario tiña en Arrasate foi de gran axuda para dar os primeiros pasos a moitos creadores que querían empezar: Martin Errasti Tatta, Unai Sierra, Ur Bruña, Alaiur, Mutiko...

Si o produtor é imprescindible, o mesmo ocorre cos produtores de vídeo. De feito, os creadores, en xeral, publican as súas cancións en formato videoclip e traballan moito na calidade do audiovisual. "As imaxes axudan a que as palabras cheguen con máis exactitude", di HRT. No noso val hai algúns produtores de vídeo punteiros; un deles é o arrasatearra Asier Elgezua, que fixo os vídeos de Esencia TP, e o outro é Beñat Vicente, de Bergara.

Introdución ao Hip-Hop no val

A afección pola cultura rap non é nova no Alto Deba. Nalgúns grupos de música dos anos 90, a influencia foi moi notable, como os grupos Ekon ou Anger, e foron cantantes de rap soltos como Deifus, aínda que tocaron moi pouco.

No gaztetxe de Arrasate, por exemplo, organizáronse catro festas de Hip-hop –a última en 2012– nas que ademais de música rap en directo, combinábanse exhibicións de skate, grafiti e break dance. "Para nós a cultura hip-hop tiña tres ramas: música, grafiti e danza. E nas festas de Hip-Hop plasmabámolo. Non eran festivais masivos, pero había un público que lle gustaba esa cultura". Neste sentido, a rama da música e da danza non tivo un gran desenvolvemento no val, mentres que o grafiti foi o campo que tivo unha maior continuidade.

Listaxe de creadores de Debagoiena

A continuación, podedes ver os vídeos dos artistas picando sobre o nome.

Arrasate:

• Nerea Loron A Furia
• Fran Pedrosa Ixsyiroi
• Ían Martin Talycual
• Janire Davila Janda
• Mikel Retegi Pier
• Unai Sierra
• Oihan Uribarren Fane
• Martin Errasti Tatta
• Ur Bruña
• Alaiur Alcelay Kate

Bergara:

• Iker Hiriarte HRT
• Xady Aiastui K-PO
• Martxel Moral Zetita
• Jon Igartua Blind 09
• Markel Salgado
• Lander Romeu Land

Oñati:

• Haritz Olaeta
• Mikel Aranburu
• Julen Lorenzo

Aretxabaleta:

• Mikel Egia e Markel Bengoa Ekso & Pxli

Eskoriatza:

• Gafer

Aramaio:

• Jon Izaga Mutiko