Donatela Di Cesase (2020) reflexiona sobre o debate do medo e a influencia deste sentimento no "tempo moderno". O século XX concíbese como unha época de terror total na que as tiranías distinguían a amigos e inimigos. Este exercicio totalitario converteu o poder en ferro e deulle a capacidade de fundir a todos nun só corpo. Hoxe en día, o pánico é unha atmosfera e non necesita instrucións directas para advertir que os riscos virán de fóra. Nas democracias postotalitarias o poder segue demandando medo, porque utiliza simultaneamente a ameaza e a tranquilidade, destacando a promesa de protexerse fronte ao risco exterior.
Javier Milei, recentemente elixido presidente arxentino, realizou unha campaña electoral no medio dunha profunda crise económica, abrindo un discurso desfavorable e contrario ao que el chamaba caste ou clase política tradicional nos medios de comunicación e nas redes sociais.
En Portugal, até 2019 non se incorporaron ao parlamento tres novos partidos políticos: Livre, Iniciativa Liberal e Chega. Esta última simbolizou o retorno das ideas extremas á dereita ao escenario político portugués. A pesar da súa escasa entrada e saída, Chega conseguiu unha gran espectacularidade tanto dentro como fóra do país.
O líder de Ventura Chega promoveu ideas anti inmigración e unha actitude feroz contra o islam, rexeitando o recoñecemento dos dereitos das minorías e comunidades xitanas LGTBIQ+
A estratexia deseñada polo líder de Chega André Ventura ten varios puntos de encontro con outros políticos radicais e populistas contemporáneos como Javier Milei, Viktor Orban, Donald Trump ou Jair Bolsonaro. Ventura promoveu ideas contra a inmigración e unha actitude feroz contra o islam, rexeitando o recoñecemento e respecto dos dereitos das minorías e comunidades xitanas LGTBIQ+. Chega estableceu unha forte polarización social na axenda política portuguesa e ha modelado o sentido dunha comunidade autóctona que se opón e teme a un suposto inimigo externo. En canto á súa relación con Europa, Chega non acepta o euroescepticismo doutros réximes da dereita, senón que se mostra partidario de seguir pertencendo ao bloque. Na fronte económica, o partido ten unha tendencia liberal, patrocinada por Hayek e a escola austriaca von Mises.
O estilo discursivo populista establecido en Portugal, do mesmo xeito que noutros países de Europa e América Latina, pode ser analizado como unha transformación do contrato político na que a manipulación rexe as categorías discursivas. Os populistas adoitan antepor a razón falseando a emoción, os argumentos e as circunstancias, sinalando que as elites son clases corruptas que hai que illar do pobo e atribuíndo á burocracia a existencia de todos os males socioeconómicos.
O populismo reserva a capacidade de romper co pasado e devolver á nación o seu futuro para a aparición do líder carismático. Nós non queremos iso. Escoitamos a última conferencia de Pedro Passos Coello en Faro, na apertura da campaña da Alianza Democrática, e non queremos dar voz aos seus "encantos" e tolemias, porque non foi un patín calquera. (In) Falar de seguridade? Cuestionar a seguridade dun país utilizando manobras de nacionalismo e xenofobia é como dicir que Portugal é un país inseguro por culpa de estranxeiros pobres. Copiando ton a Melón? Portugal non é perigoso polos inmigrantes e os refuxiados. Si Portugal non é un país seguro, será pola evidencia dunha dereita autoritaria cada vez máis radicalizada, que escoita e comparte ese discurso, vampirando os temores eternos que pon nerviosos e impón aos portugueses. Aquí estabamos a escoitar a Ventura. E non. Non queremos iso.
Mafalda Carvalho Cardoso
Estudante da Facultade de Dereito da UPV/EHU, Licenciado en Ciencias Políticas, Doctorando en Filosofía (Universidade do Porto)