Despois de dous anos, deixaches o liderado do programa Irakurieran.

Non por ningunha outra cousa do mundo. Teño outros proxectos e non podo chegar ás cousas. Lendo, ademais, alternando co bagoaz. Trátase dun proxecto liderado pola Asociación de Escritores, que conta con bastantes anos de andaina, e polo que pasaron moitos membros. Eu cumprín o meu ciclo, virá outro.

Máis de 60 sesións. Pasaron moitos escritores, moitos libros. Divertíchesche, recibirías grandes sorpresas.

Si non fose polo programa, lin algúns libros que quizá non lese, que me gustaron moito e que lles atopei algo especial. Libros que non reciben moita atención, outros de escritores noveis... Preciosas sorpresas de aí, si.

Nas redes sociais, ao anunciar a despedida, comentaba que ten a sospeita de que a literatura vasca é cada vez máis homoxénea, tanto nas súas formas como nos seus contidos. De que estás a falar?

Na nosa literatura buscamos esa homologación a través do mercado. É dicir, o eúscaro e a cultura vasca, e por tanto a literatura vasca, teñen algunhas carencias e obstáculos, como todos sabemos, coñecemos a nosa realidade. Por tanto, e creo que é normal, andamos buscando homologacións, porque temos que dicir que estamos aquí e que a nosa literatura é tan valiosa como calquera outra literatura.

Onde ves o cambio ou cres que imos cara a onde?

Botando a vista atrás, e sen dicir “os tempos do pasado son mellores”, creo que é de destacar a singularidade nas formas e o estilo que se deu na época na que se modernizou a literatura vasca, con Amaia Lasa, Ramón Saizarbitoria, Arantxa Urretabizkaia, Joseba Sarrionandia ou Bernardo Atxaga. Naquela época eran moi frecuentes os encontros: Pott Banda e outros, en Donostia había un gran movemento ao redor da literatura, a revista Panpina ustela, logo viría Susa... Había un ambiente estreitamente vinculado á política.

Desde entón, o camiño que se seguiu foi o da comercialización, non tanto o valor social que ten a literatura. Fíxose un camiño para fortalecer a estrutura económica, para xerar “a economía do libro” no sistema editorial.

Creo que co tempo notáronse as peripecias. Paréceme que a literatura perdeu valor social, presenza social, e que perdeu as preguntas e preocupacións en xeral: que debe ser a literatura, para que escribir... Está claro que, ao final, cando se reduce ao mercado, anúlanse algúns canons e que en pequenas literaturas como a nosa é difícil de cumprir. Son moi poucos os libros que se venden, e os que se venden son da mesma tipoloxía. Pouco espazo para a sorpresa.

Véndese pouco e ao mesmo tempo hai unha produción incrible. O lector vasco teno difícil si quere ler todo...

Isto está relacionado coa realidade sociolingüística e política. Está claro que cada vez hai menos lectores, e é verdade que non estamos a acertar a darlle a volta. É fácil dicilo, pero creo que o cambio pode vir de recuperar o valor social da literatura; se a poesía nos serve para algo, entón necesitamos poesía. E a poesía serve, por suposto. Volve da socialización da poesía.

Vostede dicía que a lóxica do mercado é moi prexudicial.

Si, e estamos a buscar, ademais, algún tipo de protección e prestixio no exterior. Cada vez vemos máis que os escritores vascos están a traducir ao castelán. Iso non é casualidade: o mercado necesita estrelas, e como se consegue un ser vasco para ser estrela? Tes que pasar polo castelán e recoñecerche nas estruturas españolas. Debes aparecer no suplemento literario dO País. Así, como cultura, non imos a ningunha parte. E niso non teñen nada de culpa as editoriais, e moito menos os escritores; bástalles con vivir de aí, os que viven.

Somos un pobo sen política cultural. O único que fan as institucións é subvencionar publicacións e dotar de algo de diñeiro á creación. Pero iso non é unha política cultural. Hai que pensar para que necesitamos a literatura, que lugares ten que ocupar e como o imos a facer para que siga adiante. Non estamos a inventar e nótase.

A pesar de que o valor social ha baixado, vostede destacou que as novas xeracións están a darse conta diso.

Existe un certo impulso por parte dos mozos. Crearon un par de bandas, Pomada e Behe, tamén empezamos a ver os fanzines de revistas, e celebraron unha gran xornada literaria en Vitoria-Gasteiz, onde se congregou moita xente. Son outras formas de difundir a literatura, non só en formato libro, senón tamén no mercado e non no contexto desa lóxica “editade-vide”.

Dito por ti: “Para que a poesía sexa un martelo e non un maceta de cores suecas”.

Vivo con interese o que vén e o que xa está aquí. Teño relación con algúns mozos que están niso. O concurso Urruzuno, por exemplo, está organizado polo Goberno Vasco e o premio é facer encontros en Arantza durante unha semana; eu estiven con eles. Nestas estancias sementouse a Banda Baixa.

Os da Banda Baixa pensan, ou pensaron, que a única maneira de facer literatura é publicar libros, e o libro non é máis que un soporte. Hai máis formas de facer literatura: por exemplo, a dos fanzines e as revistas, e, por suposto, as actuacións en público. A literatura é un medio moi interesante de socialización. Dálle un lugar diferente, saíndo do mercado, unha forma diferente de vivir a literatura, de pensar, de compartir, de conseguir outro vínculo co público. Desgraciadamente, as actuacións que se organizan ao redor da publicación dun libro teñen máis que a difusión da literatura desde a promoción, aínda que tamén hai un camiño para abrila un pouco.