Desde os seus inicios, a área de traballo situouse no centro da acción da coalición Goberno español: O incremento do Salario Mínimo Interprofesional, a generalización dos expedientes de regulación temporal de emprego para facer fronte ao estancamento pandémico da economía e, por suposto, a reforma das pensións e a “derrogación/modernización” da reforma laboral. Con gran parsimonia e non sen enfrontamento interno, parece que a margarida vai esfollándose por fin destas dúas cuestións complicadas para as que o final de 2021 está a piques de terminar. Tanto un como outro dependen directamente do corpiño imposto polo Semestre Europeo, condicionando a posibilidade dos fondos Next Generation, Euskal Herria Capital Planto! Como denunciamos desde a plataforma.

Á marxe da “derrogación/modernización” da reforma laboral, parece que no ámbito das pensións a alma máis neoliberal do goberno ten un peso significativo, encarnada polo ministro Escrivá, que ten a súa orixe na contorna corporativa do BBVA. Así, tras anunciar hai uns meses a súa intención de derrogar o factor de sustentabilidade antipopular e daniño (o mecanismo de redución do importe das pensións impulsadas polo PP na reforma de 2013, co fin de promover, en última instancia, plans privados sen disimulo), o goberno definiu unha ferramenta que finalmente o substituirá.

En parte, esta decisión marca o alcance da vocación transformadora do goberno nun ámbito tan complexo. Por que complexo? Polo envellecemento exponencial de sociedades como a vasca, pola xubilación da xeración do baby boom, pola presión cara ao poder corporativo e a privatización de suxeitos como a Unión Europea, etc. Por iso, trátase dun marco que require a aplicación de miradas emancipadoras de longo alcance, referidas á concepción comunitaria e social do traballo. Pola contra, cada vez será máis probable que non se entreguen os números ou que non exista unha vontade real de dalos, gañando definitivamente a partida de pensións os inimigos do público e da comunidade.

Neste contexto, decidiuse crear un “mecanismo de equidad intergeneracional”. Este mecanismo supón un incremento do 0,6% nas cotizacións de empresas e traballadores, co obxectivo de volver cumprir a “hucha das pensións”. Así mesmo, o ministro propuxo fixar un horizonte a medio prazo para revisar o sistema; expondo recortes sobre as pensións futuras, si nese prazo a sustentabilidade non estivese aínda garantida. Sectores que se sitúan á esquerda do PSOE consideraron o acordo un paso adiante: en definitiva, suporía deixar de lado a perspectiva de recorte das pensións, a favor de medidas que pon énfases na subida da recadación. Sendo isto certo en parte (sempre á espera da concreción dos acordos con Bruxelas, que parecen ir en sentido contrario, na medida en que se trata de ampliar en 10 anos o prazo de cálculo das pensións), pensamos que non é suficiente. Estamos ante unha proposta claramente orientada a atrasar o problema cara a escenarios futuros, sen romper de raíz coa gobernanza hexemónica en materia de pensións. E, por suposto, dá as costas á inevitable ampliación de miradas que este marco require, impulsadas desde perspectivas emancipadoras e transformadoras.

Nos informe Traballos emancipados fronte á ofensiva capitalista publicado en OMAL en 2020, puñamos sobre a mesa parámetros, apostas e medidas concretas para alimentar unha nova visión do traballo. Criterios que se centran en dar unha solución democrática e igualitaria ás necesidades sociais e comunitarias fronte a lóxicas sistémicas de dominación, alienación e mercantilización. En concreto, propomos aquí a desmercantilización e colectivización da satisfacción das necesidades sociais, a deslaboralización do acceso aos dereitos e a reordenación, redistribución e valoración dos traballos socialmente necesarios desde perspectivas antagónicas aos criterios que nos impón o capitalismo patriarcal e colonial.

A redistribución dos traballos pode plasmarse en moitas medidas concretas, sendo unha das máis significativas a redución do tempo de traballo sen baixada salarial, sen dúbida. No caso que nos ocupa, isto significa apostar pola redución da idade de xubilación, sen que iso supoña unha diminución da contía das prestacións percibidas. Por parte do ministro Escrivá non escoitamos nada neste sentido, nin sequera para dar marcha atrás á subida de 67 anos imposta pola reforma do pp. Pola contra, tendo en conta outras declaracións previas, a ministra promove unha cultura de emprego que pode prolongarse até os 75 anos.

Ao mesmo tempo, a deslaboralización do acceso aos dereitos e a superación da “ditadura salarial” esixiría blindar o sistema público de pensións e reforzar a súa dimensión non contributiva. A proposta de Escrivá non dá un paso firme neste sentido. É certo que aposta por incrementar a recadación, rexeitando polo momento a redución directa das pensións. Pero o mecanismo de revisión periódica exposto abre a porta a futuros recortes e lóxicas de privatización que, a medio prazo, imporanse con total certeza se non se toman medidas contundentes e audaces. A última proposta da ministra, a de crear un fondo de aforro voluntario paralelo que actuase como complemento das pensións, non é máis que unha proba palpable do que este escenario está sobre a mesa.

Ademais, o incremento das cotizacións dos traballadores, ademais de supor unha desvalorización salarial (máxime nun contexto de inflación fóra de control), supón un reforzamento da lóxica contributiva contributiva do sistema de pensións, cando a ampliación do papel e a presenza da dimensión non contributiva é máis necesaria que nunca, sobre a base dunha fiscalidade progresiva que grava o capital e o patrimonio. Neste sentido, só a través da mellora das condicións laborais da clase traballadora e a saída dunha estreita perspectiva da dimensión contributiva (sobre todo no caso de moitas mulleres que non tiveron emprego formal ao longo da súa vida, que agora dependen de pensións de viuvez insuficientes para levar a cabo unha vida digna), poderemos facer fronte a este reto de futuro.

En definitiva, fronte ás mensaxes contraditorias da proposta institucional, debemos situar no centro unha axenda popular atrevida e ambiciosa: aterrada no marco vasco das relacións laborais e da loita de clases, que combina o descenso da idade de xubilación sen recortar prestacións cunha fiscalidade realmente progresiva, e que visibilice o debate máis amplo sobre as tarefas socialmente necesarias que se realizan dentro e fóra do mercado. As mobilizacións que levarán a cabo o 1 de decembro en Hego Euskal Herria serán un espazo inmellorable para defender esta axenda popular. Grandes retos, grandes respostas. Porque xa non podemos temer a indignación de quen moven os fíos do poder.