Quen sabe que pensaba cando Henry James Byron escribiu en Our boys a súa famosa resposta “a vida é demasiado curta para o xadrez”. Quizá pensaba no curmán do seu pai, o gran poeta Lord Byron, que fixo con toda rapidez os deste mundo. A primeira vez que tivo relacións sexuais foi aos 9 anos, publicou o seu primeiro poemario aos 19, viaxou por toda Europa e faleceu aos 36 anos de idade, en Grecia. A febre e as extraccións mal feitas deberan a que o símbolo do romanticismo morrera tan novo.

No carpe diem estilo de vida de Lord Byron non había cabida ao xadrez nin ao protagonista do teatro de Henry James Byron. A vida era demasiado curta. Até o xogador de xadrez máis feroz aceptará isto, aínda que buscará outro sentido para a cita. A vida non é o suficientemente longa como para o xadrez, para dominar o xogo.

O xadrez ten a maldición da roda da bruxa. Canto máis se profunde no xogo, máis precisión fáltanos para aprender. Podemos avanzar continuamente, esperando que algún día nos saciemos, pero no camiño atoparémonos con outros obstáculos. Máis tarde ou máis cedo, teremos que recoñecer que nin unha nin dúas vidas, o xadrez non pode estar totalmente controlado e o noso será un proceso de aprendizaxe sen fin.

Por exemplo, o endroke. Ao principio parece unha cousa sinxela. Cando o rei e a torre non se moveron polos cadros iniciais, o primeiro pode dar dous pasos ao carón e a torre desa esquina colócaselle alén. Precisamente, aos principiantes repíteselles a miúdo que unha das primeiras cousas que hai que facer no xogo é pór ao rei a cuberto, para o que o mellor é desfacerse canto antes e levalo ao carón.

Pero chegará un punto no que aparecerán as excepcións, e entón acabouse. Por exemplo, ao examinar con atención as partidas dos xogadores punteiros, aprenderemos que ten excepcións os encargos de que o rei se oriente canto antes. Nun dos partidos máis espectaculares de xadrez, o Anderssen-Kieseritzky, o mestre alemán non tomou nota da mesma e, con todo, venceu ao seu rival en 23 xogadas.

Alguén podería dicir que Adolf Anderssen é un símbolo do estilo de xogo romántico e os seus partidos non son modélicos. Hai outros moitos casos. No sétimo partido do Capablanca-Alekhine, o campión cubano do mundo non se moveu do cadro inicial durante todo o partido e impúxose en 28 xogadas. Capablanca era o máis ortodoxo dos xogadores ortodoxos, o que demostra que os principios como o do endroqueo teñen moitas fisuras. É máis, case podemos dicir que as excepcións triunfan sobre as regras do xadrez.

Creo que cos idiomas ocorre algo parecido. Nun momento dado darémonos conta de que a medida que nos acheguemos ao coñecemento temos que ter en conta cada vez máis pequenos matices. A consecuencia será como a que se sacou no xadrez: aínda que nos empeñemos, nunca chegaremos a dominar un idioma. Escribín para someterme de novo? Euskaltzaindia ten esa forma como límite, mellor si púxoa a estudar ben.

A orde das frases, mostra de infinitos matices. Tanto no xadrez como no avituallamiento rápido é un dos principios básicos das linguaxes de orde. En eúscaro, sen ir máis lonxe, o Suxeito – Complementario – O Verbo (S-Ou-A) apréndese en orde neutra e, a pesar dos novos métodos, nos pasos iniciais predomina este tipo de oracións: O neno está no berce, Irati comprou unha nova furgoneta, Tomás superou o exame.

Pois ben, na lectura de textos de alto nivel é evidente que os escritores a miúdo non utilizan este criterio. Sen ter que tragar todo o corpus, basta con coller un xornal ou calquera libro para sacar as gretas da sucesión S-Ou-A. No conto antolóxico, Ían Zaldua rompe en varias ocasións a orde non marcada de deixar o verbo na última posición: “Ante isto, os narradores diagnosticáronlle que tiña unha invasión de vermes intestinais, unha novela fluvial composta por cinco volumes”.

Unha vez máis, haberá quen diga que Ían Zaldua ten un estilo propio e que os seus traballos non se enmarcan nos métodos tradicionais. Hai máis exemplos. No libro Aitaren etxea de Karmele Jaio o verbo non sempre está na última posición e o ano pasado gañou o Premio Euskadi, equivalente ao campionato do mundo en letras vascas. Que diaños, entón? Nunca chegaremos a aprender o noso propio idioma? Sospeito que a vida é demasiado curta tamén para os idiomas. Entre excepcións e matices sempre teremos algo que ver, algo que pensar e algo que aprender.

Non nos enfademos. E é que estas rupturas de principios son as que fan que os idiomas e o xadrez sexan atractivos, na medida en que se afastan da rixidez e deixan paso á creatividade. A creatividade fai máis agradable o mundo e, no fondo, cada frase ou xogada é unha obra de creación.

Se a vida é curta, construamos un mundo máis amplo. Con palabras e pezas. Coa nosa imaxinación. Unha partida, Lord Byron?