O "paquete normativo de inverno" de Enerxías Renovables, aprobado pola Comisión Europea en 2020, inclúe por último o concepto de Comunidade Enerxética Local, co obxectivo de situar ás "persoas" na primeira liña do sistema enerxético. Na CAV, a primeira aplicación práctica desta figura tivo lugar no municipio alavés de Lasierra. O Consorcio de Augas Mendi-Haran, que xestiona os espazos Azala e a auga, creou a Comunidade Enerxética de Lasierra. O presidente do consorcio e promotor das comunidades enerxéticas en Álava, José María Martioda (Vitoria-Gasteiz, 1952), explicou que a nova figura permite pasar de ser consumidor a ser o maior produtor e motor do sistema enerxético.

Cantas comunidades enerxéticas existen actualmente en Álava?

O láser é o primeiro en funcionar. O proceso de constitución da comunidade xa está en marcha en Trespuentes e en Urarte tamén se está construíndo unha comunidade e parece que queren utilizar o muíño de auga para xerar enerxía. En Pobes tamén empezan a moverse e en Maurgan levan moito tempo co proxecto. Tamén se están dando pasos na zona de Saseta en Treviño e estase traballando na incorporación dalgunhas das localidades que participan no Consorcio Mendi-Haran.

A "democratización" da produción de enerxía é un dos alicerces destas comunidades, non?

Así é. O Consorcio de Augas Mendi-Haran realizou hai uns anos a transición á enerxía renovable e integrámonos nunha cooperativa de consumidores de enerxía, EMASP. A cooperativa compra enerxía renovable e véndenola. Ademais, inviste os beneficios económicos que obtén en proxectos sociais. De feito, a final de ano pregúntannos a cada socio onde queremos investir o beneficio económico obtido. Pois ben, en 2019 EMASP-EMASP informounos sobre estas comunidades enerxéticas, que tamén querían impulsar esta figura. Cando me explicaron o que eran pareceume unha gran oportunidade para as Xuntas Administrativas de Álava.

En que sentido?

Son lotes para o lume do século XXI. En Europa estásenos dicindo o que levamos facendo desde hai tempo nos pobos de aquí: o dereito á calor en casa é a comunidade enerxética local, o dereito á enerxía. Ademais, isto dá forza ás asembleas administrativas que queren seguir existindo, xa que lles dá novos produtos do século XXI para ser soberanos.

Como se organiza en concreto unha Comunidade Enerxética Local?

Por pór un exemplo, ti na túa casa pos os paneis solares, a instalación non é moi cara, hoxe en día podes facelo por 6.000 euros, e eu, que vivo nunha contorna de 500 quilómetros, poño os meus propios paneis. Pois ben, podemos compartir a electricidade que xeramos sen pagar o IVE nin as peaxes. Como se pode facer? Si pómonos de acordo e pomos unha única instalación, aforraremos máis.

E que papel xoga niso a Xunta Administrativa?

Si introducimos unha administración, conseguiremos máis subvencións para a instalación, e ademais pódese utilizar unha barbecho da Xunta Administrativa para a instalación. Unha preocupación que xorde de abaixo a arriba é a creación dunha comunidade enerxética e búscase a complicidade das administracións públicas, neste caso das xuntas administrativas, para poder acceder ás subvencións. Si vostede e eu creamos comunidade, o EVE subvencionaranos o 20% na nosa casa, pero coa participación das administracións públicas podemos ter máis apoio económico.

Hai que pór de acordo a todos os veciños para pór en marcha o proxecto?

Non, non é necesario. As comunidades enerxéticas locais están baseadas no libre apego dos veciños, pero normalmente entran todas, porque desde o punto de vista económico é moi atractivo, xa que poden reducir a factura da enerxía nun 60%. Ademais, de face ao futuro, a Comisión Europea ha pedido aos estados que tamén apoien este tipo de proxectos no ámbito fiscal. Por tanto, o único que teñen que acordar é si a Xunta Administrativa intégrase ou non no proxecto, pero a comunidade enerxética componse libremente, cada ano revísanse as condicións e quen queira pode abandonar a comunidade ou introducir novos socios. Doutra banda, na comunidade enerxética cada contador ten un voto, igual que unha gran empresa ou particulares do pobo, e nese sentido o seu funcionamento será plenamente democrático.

Por que elixistes Lasierra para pór en marcha a primeira experiencia?

É un pobo pequeno, o presidente da Xunta Administrativa mostrou interese. Serviunos para tentalo, e habemos visto que saíu moi ben. En Lasierra a bomba de extracción de auga é a que máis consumo ten, tamén hai casetas do espazo Azala, consumo da Xunta Administrativa (iluminación pública, etc.) e seis vivendas. En total, investíronse menos de 40.000 euros na colocación dos paneis solares. No depósito instaláronse uns 40 paneis solares e 40 máis nunha parcela contigua, que foron acondicionados como marquesiña para permitir o paso de oito coches na parte inferior e utilizalos como aparcadoiros. Utilizouse a rede eléctrica da localidade e instaláronse contadores para medir a enerxía que xeran os paneis na zona. O excedente será xestionado a través da cooperativa EMASP.

Como participou o Consorcio de Augas Mendi-Haran no proxecto?

Participa como usuario na Comunidade Enerxética de Lasierra. Tivemos que facer un pequeno investimento para pór en marcha o proxecto, pero ímolo a recuperar.

Foi longa a tramitación?

O ano pasado comezamos a falar do proxecto, o primeiro consello celebrouse en marzo e en abril comezamos a pedir orzamentos. Segundo o proxecto, a tramitación é diferente; en Lasierra non tiveron que facer un gran proxecto, e ademais, como é membro do consorcio, levaron da cooperativa o asesoramento xurídico e técnico que necesitaban. A partir de agora, quen queira terá o noso apoio, estamos a acudir a todos os lugares nos últimos meses para explicar o tema das comunidades enerxéticas locais, evangelizar, jajaja.

O proxecto de Lasierra foi galardoado no proxecto do Goberno Vasco 'O forno da innovación social no medio rural'.

Si. Grazas a iso, está a prepararse unha guía de usuarios para a creación deste tipo de comunidades, para saber que deben facer si están interesados en calquera país.

Que cambios deberán introducir os veciños no consumo de enerxía?

Teñen que mover o traseiro para consumir a maior cantidade de enerxía posible nas horas de sol e para que o excedente sexa o máis pequeno posible; estes quilowatts pagaraos a cooperativa, pero teñen impostos. É practicamente imposible facelo ao cento por cento, pero cada un pode optimizar o seu consumo, por exemplo, en lugar de regar pola noite pola mañá, pór a lavadora pola noite ao mediodía...

A Deputación de Álava acaba de presentar o proxecto Ekiola. Ten relación coas Comunidades Enerxéticas Locais?

Ekiola é outro proxecto. Non ten que ver coas comunidades enerxéticas locais. Que eu saiba, Bruxelas definiu moi ben o que é unha Comunidade Enerxética Local e sobre todo falan da micrrogeneración da enerxía, e iso é o que están a apoiar: proxectos cunha infraestrutura de até 100 quilowatts e un límite de retorno de 500 metros. Para o Lasierra foron 40 quilowatts, e en moitos dos pobos de aquí, esa é a enerxía que necesitan. Ekiola, pola súa banda, quere reunir aos concellos para recadar fondos e falar de parques solares cunha potencia de entre un megawatt e cinco megawatts, o que supón un investimento de 55.000 euros. Iso non é unha comunidade enerxética local.

Non gústache o proxecto?

Non o sei. É outro proxecto. En Álava, Ekiola non ten moito sentido, poida que téñao noutros lugares, en Gipuzkoa, onde xurdiu o proxecto, onde hai moitas pequenas e medianas empresas onde hai máis sentido. Nós quedámonos con cen quilowatts, xogamos á terceira división, entre amigos, mentres que eles xogan á primeira división, a cara negra, no mercado neoliberal. Ekiola destacou a importancia de ser grande. Nós, con todo, consideramos importante a rapidez e a eficacia que nos achega o ser pequeno. Este ano é urxente facer renovables e moitos queren facer negocio coas renovables.

A Comunidade Enerxética Local non é unha oferta enerxética convencional.

A comunidade enerxética local non é unha oferta comercial de enerxía eléctrica, a comunidade enerxética é algo que se xera socialmente, como os feixes de madeira. Cremos que a enerxía é un dereito humano fundamental; a unha casa non se lle pode faltar a enerxía eléctrica, e aquí podemos creala da maneira máis eficiente. Aquí creamos e aquí gastamos. Non hai transporte, no transporte gástase moita enerxía. Estes megamolinos, por exemplo, non son eficaces. Son renovables? É posible, pero non son eficaces porque perden moita enerxía no transporte. A comunidade enerxética é un proxecto moi eficiente. Socialmente, porque se situou no lugar máis axeitado e, ademais, a xunta administrativa ha cedido o terreo. E, ademais, é socialmente eficaz, porque se fala e debátese democraticamente.

Necesitaredes a axuda da Deputación?

Por suposto. Á hora de realizar moitos trámites e de obter subvencións, a Deputación de Álava terá que apoiarnos e axudarnos; ten que facilitar o camiño.