Que ocorre cando sepáranche da vida, da contorna ou da xente e íllanche socialmente durante 3, 6, 10, 20 ou 25 anos? Quen está no cárcere? Que sabemos dos homes e mulleres que cumpren condena no macrocárcel de Zaballa?

Quen levamos décadas atendendo a presos e presas que cumpren condena no cárcere de Zaballa queremos reflexionar sobre as posibilidades que a aplicación da Renda Básica na Comunidade Autónoma Vasca pode supor para este colectivo.

Pensemos un momento no cárcere, nesa institución poderosa que a sociedade descoñece. É como un microcosmos social con todos os problemas sociais.

Consideramos que os dereitos humanos son unha das claves fundamentais á hora de atender ás persoas privadas de liberdade, tanto por ser un colectivo vulnerable que aglutina moitas necesidades, como pola realidade que supón estar en prisión. Hai que ter en conta que o dereito á liberdade é un dos dereitos fundamentais máis importantes e que a súa supresión ten consecuencias graves para estas persoas. As penas privativas de liberdade, a resocialización e a reeducación deben ter unha dobre orientación constitucional que deben tomarse como referencia, polo que os prisioneiros deberían obter un modelo de cumprimento que priorice a execución da pena no medio aberto, con medios especializados de atención. Defendemos un modelo de cumprimento social e que contase co apoio da comunidade.

A maioría das persoas que cumpren a pena de privación de liberdade presentan déficits e necesidades educativas, sociais, formativas, sanitarias, económicas ou emocionais, e requiren de medios especializados para atendelas e a responsabilidade é da comunidade e das institucións públicas e sociais.

Ademais, as persoas en prisión seguen tendo necesidades básicas (roupa, calzado, produtos de limpeza e hixiene, chamadas telefónicas, café ou tabaco...). Hai quen pode ter unha actividade remunerada (con baixos salarios) ou unha pensión. Unha porcentaxe elevada recibe axuda familiar coa carga económica que supón. Pero tamén hai un grupo de persoas que non teñen ingresos.

Cando se inician os procesos de saída (con permisos secundarios, saídas diarias en réxime aberto, etc.), os gastos increméntanse co transporte, a alimentación, a telefonía, a procura de aloxamento, etc. Hai quen teñen que facer fronte á responsabilidade civil polo delito, colaborar no coidado dos fillos... Outros presentan grandes necesidades no ámbito sanitario (medicación non cuberta na súa totalidade pola Seguridade Social, prótese, diversas patoloxías odontolóxicas, necesidade de lentes, etc.).

E chega unha liberdade á vez ansiada e terrible. Como afrontar a volta á sociedade desde a vulnerabilidade? A reconstrución dunha vida á saída do cárcere é moi custosa, emocional, social e economicamente.

Para aqueles que puideron manter lazos familiares e amigables, o camiño a percorrer non será tan difícil. Pero non é esa a realidade dun sector importante dos excarcerados. Hai persoas que cumpren condena fóra dos seus lugares de orixe, son pobres, teñen problemas de saúde (o consumo de tóxicos, como consecuencia dunha longa condena), as relacións familiares poden estar deterioradas, os recursos sociais externos teñen cada vez máis dificultades para atender a este colectivo e, sobre todo, poden sentirse completamente sós e sen rumbo.

A existencia dunha Renda Básica Incondicional suporía, sen dúbida, importantes beneficios para o ámbito ao que nos referimos, dignificando e empoderando ás persoas.

En prisión:

- As persoas privadas de liberdade poderían facer fronte a gastos cotiáns e habituais sen que a economía familiar impóñalles.

- Dispor dunha Renda Básica Incondicional melloraría a calidade de vida no interior do cárcere, melloraría a autonomía, melloraría a saúde mental e a autoestima.

- A Renda Básica Incondicional axudaría a reducir as desigualdades económicas e o poder entre os presos e presas para reducir as actitudes machistas, racistas ou simplemente contra as persoas máis desprotexidas.

- O dereito a unha Renda Básica Incondicional favorecería a existencia de traballos en condicións análogas ás que se realizan dentro da prisión.

- A Renda Básica Incondicional permitiría facer fronte ás responsabilidades civís, planificar a saída de prisión con máis garantías, axudar a sufragar o custo do coidado dos fillos ou dos familiares ao seu cargo, etc.

- Pode preverse un descenso da actividade delituosa que se traduciría nun aforro significativo dos custos derivados dos delitos e unha redución das consecuencias emocionais e do sufrimento humano (en vítimas e victimarios).

Unha vez cumprida a condena fóra de prisión:

- Fóra do cárcere, a Renda Básica Incondicional convértese nunha ferramenta imprescindible para comezar unha nova vida en condicións máis dignas.

- A Renda Básica Incondicional empodera a quen a recibe porque fomenta a autonomía, porque lle permite facer proxectos de vida, porque pode decidir con quen vivir. Isto é especialmente certo no caso das mulleres vítimas de malos tratos.

- A Renda Básica Incondicional, ao paliar a situación de pobreza, configurarase como un instrumento eficaz para afrontar con maior autoestima as situacións de estigmatización e vulnerabilidade.

Para todos os presos e ex-recluídos, pero sobre todo para todos os grupos de poboación en situación de desprotección, a Renda Básica Incondicional será a mellor vacina que lles permita integrarse no novo itinerario e formar parte da comunidade.

* O artigo foi subscrito polas seguintes asociacións:

Salhaketa de Álava,

A casa,

Asociación xitana Gao Lacho Rom,

Sidalava Comisión Cidadá Anti-Sida de Álava,

Asociación de Apoio a Presos Adap. .