"O abuso sexual infantil pon en dúbida a posibilidade de que o mundo sexa un refuxio"

Pepa Forno

Hai un conto infantil de Bel Olid, Crida ben fort, Ronsel. Ronsel, a protagonista do libro, sofre os abusos sexuais dun tío. Ao final do libro saca un berro de fondo, un “non” poderoso que leva a toda a familia a axudala (nai e pai, avós, tía María, tío Joaquim e mesmo prima Miriam), e rodéaa e protéxea dos brazos da súa nai. Afortunadamente, aí é onde terminan os abusos para Ronsel. O conto quere ensinar aos nenos a dicir que non, e aos nenos e nenas, a importancia de pedir axuda, non de calar, non de gardar, de poder falar do que lles pasa.

Pero, en demasiadas ocasións, a realidade é moito máis turbia, complexa e triste que nos contos, e os nenos non teñen forzas para pedir axuda. Con todo, cando o piden, a familia e a sociedade non lles axudan. Os números indícannos que o 90% dos nenos e nenas que sofren abusos non contarán na infancia. En gran medida, este silencio está relacionado co mecanismo maligno do abuso sexual sobre a infancia. Non só porque é unha agresión contra a intangibilidad sexual e psicolóxica dun neno, senón porque quen comete o crime é, sobre todo, unha persoa adulta que rodea ao neno. É dicir, unha persoa de confianza que debería coidar e protexer: pai, tío, irmán, amigo, profesor, adestrador, monitor de tempo libre... Por exemplo, de cada dez abusos denunciados, dous son cometidos polos seus pais ás súas fillas. Son as máis traumáticas para as vítimas, tanto pola figura que debería dar apoio como pola traizón e pola disolución dos vínculos familiares máis básicos. Nalgúns casos o agresor é a muller, pero, como son as cousas, a tradición patriarcal nas veas da nosa sociedade non deixa moita marxe: segundo as investigacións, no 90-95% dos casos os criminais son os homes.

A vítima enfróntase, por tanto, a unha persoa adulta de confianza e, probablemente, a quen ama ou amou. Non só iso, o neno, para poder explicar que lle pasa, primeiro ten que entender que lle pasa. E isto que parece tan fácil de dicir non é unha tarefa fácil. Debemos entender, por exemplo, que os abusos sexuais sucédense aos poucos, que empezan por caricias, e que, por suposto, vainos a mesturar coas manifestacións de afecto. Máis adiante, cando a vítima empece a sentirse incómoda ante estas caricias, seralle difícil pensar que ese adulto, en moitos casos o seu familiar ou coidador, quere facerlle dano. É máis, vaise a culpar a si mesmo da situación. Moitas vítimas recoñecen que, mirando cara atrás, calaron por medo. As vítimas temen que se lles crea, que se lles culpe da situación, que destrúan á súa familia se lles conta o que lles pasa… E temen ao agresor, que utiliza a chantaxe emocional e a coacción para que a vítima permaneza calada.

Si, finalmente, tras todos os obstáculos, o neno, nena ou adolescente consegue que se informe do abuso, a contorna, con frecuencia, non vai axudar. O mundo adulto resta credibilidade ao testemuño do neno. Seguramente, tal e como explica Pepa Forno no seu libro Honrar a súa dor: o acompañamento ás vítimas de abuso sexual infantil ao longo da súa vida, o abuso sexual infantil cuestiona a aparición do mundo como lugar protector. rompe a solidez das crenzas tanto das persoas que sufriron o abuso na pel como das da súa contorna, especialmente nos casos de abuso sexual por parte de persoas referentes da familia. Por iso, as persoas da súa contorna sempre terán unha tendencia a protexerse a si mesmas, a manter a súa propia sensación de seguridade. Negar o abuso ou quitar importancia é a solución máis fácil.

Nin a familia, nin a escola, nin o ámbito xudicial están a responder. No ámbito escolar, segundo os informe Ollos que non queren ver publicado pola asociación Save The Children, calcúlase que só un de cada catro profesores que tivo coñecemento dun caso de victimización sexual infantil comunicouno: por falta de formación, por medo, por prexuízos ou por descoñecemento de como actuar… Nos casos nos que se realiza a notificación, os protocolos de actuación –non só os abusos sexuais– déixanse tan burocráticos, lentos, lentos e ineficaces das necesidades das familias.

En canto ao proceso xudicial, unha vez denunciados os feitos, a vítima terá que repetir a súa declaración catro veces – só nun de cada tres casos admítese a proba previamente constituída–. O proceso pódese alargar durante tres anos, e de cada dez denuncias, sete non chegarán ao xuízo por falta de probas. Unha das consecuencias máis habituais deste proceso é o retroceso e a revictimización das vítimas.

Pero non todo é mala noticia. O pasado 25 de xuño entrou en vigor no Estado español a Lei Orgánica de Protección Integral da Infancia e a Adolescencia ante a Violencia. Coa vontade de protexer os dereitos da infancia e a adolescencia, cada vez son máis as cidades que apostan polo modelo de Barnahus ou Casas da Infancia. O seu obxectivo principal é contar con profesionais especializados e coordinado que concentren nun mesmo espazo todos os recursos que interveñen nos casos de abuso sexual infantil para reducir a victimización secundaria dos nenos e as súas familias. Dunha forma ou outra, hoxe, máis que nunca, os abusos sexuais a nenos teñen o seu lugar no debate público, e cada vez é máis difícil mirar cara a outro lado ante esta vergoñosa realidade.

Esperemos que estea no bo camiño para protexer os dereitos dos nenos e que algún día, non moi lonxe, non faga falta o 19 de novembro (Día Internacional para a Prevención dos Abusos Sexuais e os Malos Tratos en Menores, organizado polo Consello de Europa). Mentres tanto, gritemos por todas as vítimas que aínda non poden e protexamos como sexa necesario si chega o caso. Temos unha responsabilidade colectiva. Porque a realidade non se escribe só nos papeis, nas altas instancias, todos construímos a realidade no noso día a día.