Por fin chegamos a unha situación nunca pensada. Vimos que viña, os casos que escoitaramos e con todo, debido á nosa “ilusión de invencibilidad”, non fixemos nada. Non criamos que nos ía a pasar nada e estamos aquí para botar a culpa onde poida mentres estea fose. Frases como “non había maneira de evitalo”, “a culpa téñena as persoas que a trouxeron doutros países” pódense ler nas redes sociais; non podemos aceptar a culpa en nós, porque ten unha gran carga psicolóxica. É incómodo ter esa culpa en nós e o sistema inconsciente (chamado sistema 1) expúlsaa da maneira máis rápida e crible posible.

A pesar de que para nós isto é cousa dun mes (por agora), as consecuencias do sucedido en China os ministerios e gobernos de sanidade recibiron o primeiro aviso o último día de decembro de 2019 e sabían a noticia da emerxencia antes do 30 de xaneiro. Ante estas mensaxes, os gobernos do mundo fixeron o mesmo que nós ao principio: nada. A intención non é culpar aos gobernos, non sería xusto, porque o fixeron outros moitos. Esta intención é entender por que se deu, que pasou para tomar decisións deles mesmos, que nos pasou á cidadanía para explicar as situacións que se deron.

O primeiro sistema mencionado anteriormente (como o define Daniel Kahneman en Thinking, Fast and slow) é un sistema que nos permite responder de forma rápida, sinxela, automática e inconsciente. Este sistema fai que moitas veces se actúe de maneira irracional e iso tróuxonos á situación na que nos atopamos. Ademais, temos o sistema 2, que é máis consciente, máis controlado e máis lento, pero pensa as cousas dúas veces e saca máis inferencias e conclusións. Na miña opinión e analizando o sucedido, pódese observar claramente que desde o momento en que se recibiu a mensaxe de emerxencia púxose en marcha o primeiro sistema de persoas gobernamentais de diferentes países. Dada a situación, non crían que chegase a ser demasiado grave, non o interpretaron como un perigo e as decisións tomadas foron irrelevantes e sen forza. A situación foise facendo máis seria, en Italia aumentou o número de casos e púxose en marcha a activación do 2º sistema do noso goberno, comezaron a dar consellos e para a segunda e terceira semana de marzo puxeron en marcha o que coñecemos como “Estado de alarma” e o que xa se ouviu. A partir de aí, o sistema 1 non influíu no goberno, polo menos de forma significativa.

Podemos analizar a influencia e a actitude da cidadanía á marxe do Goberno. Todo o que sucedeu máis tarde entre nós, porque non tiñamos toda a información que tiña o goberno, pero o proceso interno do cerebro foi similar. Cando empezou, a maioría non lle deu moita importancia; foi unha idea que se estendeu moito “é unha especie de gripe”. Dependiamos da influencia do sistema 1, non o viamos demasiado cerca, polo que non lle demos importancia ata que estivemos en alarma. Desde o momento en que se puxo en marcha o estado de alarma, a xente foise preocupando aos poucos; con todo, ao principio foi o medo: cheo de supermercados, con máscaras de boca… A irracionalidad impúxose na xente, que eran unhas poucas persoas, estendeuse por todo o país. Como di Borges na introdución dun libro de Melville, ‘é suficiente que unha persoa sexa irracional para que os demais se contaxien, convertendo todo o universo en algo irracional’. Non lle faltaban razóns, a histeria e o terror impuxéronse polo efecto de contaxio, a unha velocidade que non viramos e que é terrible. Tras o malestar inicial, a maioría decidiu utilizar o sistema 2 e quedámonos en casa, tentando comprender a situación, organizando ideas e pensando mellor todo o que fixemos.

A partir de agora non sabemos que vai pasar, o número de contagios aumenta exponencialmente, a maioría da poboación está preocupada e aínda non chegamos ao máximo de contagios. Os datos poden ser consultados por calquera, comezando a principios de marzo cuns 100 casos e xa temos máis de 50000 casos. Á vista de todo o anterior, vénme á memoria un libro que lin fai un par de anos, A Peste, do escritor Albert Camus. Este libro narra unha epidemia nun pobo chamado Oran nun momento indeterminado entre 1940-1949. En Oran empezaron a aparecer as ratas mortas, pero a poboación non lles daba demasiada importancia ata que chegaba o momento en que a cantidade era excesiva e nin sequera entón preocupáronse pola aparición de infeccións ou enfermidades, senón que só recibían ratas para que non estivesen mortas na rúa. A consecuencia directa foi outra manifestación da peste negra en escala menor. Tiñan coñecementos previos, sabían o que era a peste negra, pero o sistema 1 non era nada para non causar preocupacións. A medida que o número aumentaba, o razoamento do sistema 1 debilitouse e o sistema 2 apareceu para controlar o estado de incerteza, a pesar do medo. Fronte a iso utilízanse normas moi restritivas, limitando a liberdade, co fin de frear o avance da enfermidade.

A nosa situación actual é un reflexo bastante directo do libro, encomiando en ambos os casos o traballo e a boa vontade dos médicos. As medidas e normas que se utilizaron na historia foron suficientes para frear a epidemia, agora temos que esperar a que ocorra o mesmo e aos poucos iremos vendo o camiño que vai seguir esta pandemia.

Deixando ao carón a pausa para referirme a Albert Camus, volverei tomar a idea do erro inicial. Como vimos, todos mostramos a nosa facilidade para culpar ante esta situación de emerxencia, tanto os políticos como os cidadáns, para acougarnos e para que desterren unha crítica a través das redes sociais. Todo isto nace de non admitir a culpa, todos temos a culpa disto e non podemos dicir non, pero ao mesmo tempo non temos a culpa. A maneira máis fácil de explicar por que digo isto é retomar o sistema 1, xa que el ten a culpa (e, por tanto, nós mesmos); el fixo que a nosa reacción se esaxere ou sexa demasiado tranquila (convertendo ese estado emocional nunha acción), provocou a expulsión de culpa entre nós como xustificación, para que todo senta tranquilo pero ocultando a verdade. A culpa que temos todos é inconsciente, non nos poden acusar de mala acción, porque é algo que non podemos controlar; de todos os xeitos hai algo que podemos facer, e iso é pór en cuestión a reacción do sistema 1 desde diferentes puntos de vista, pensando con calma e impulsando o uso do sistema 2. Así nos daremos conta da situación real e poderemos facer fronte ao medo e a inquietude.

Por último, non querería terminar sen traer a esta situación unha frase que lle gusta a un amigo, porque creo que estamos a facer o contrario. A frase di: I’m strong enough to survive alone. I’m smart enough to want companions at my side (Teño suficiente forza para sobrevivir só. Son o suficientemente intelixente como para querer aos meus compañeiros/as ao meu lado). Nesta situación excepcional na que nos atopamos temos suficiente capacidade para estar sós en casa, pero queremos aos amigos, á familia, á parella… ao redor. Non quero dicir que estar con esas persoas estea mal ou ben, o que quero dicir é que non é necesario (é algo que nos gusta e queremos, non algo que necesitamos agora no momento) para a supervivencia, e que a reagrupación da pandemia neste momento non contribuirá demasiado á redución do contaxio. Na miña opinión, agora bástanos con estar connosco mesmos, somos capaces de estar sós e superar isto, a condición de que deamos ao sistema 2 unha importancia e unha presenza mínima.