3 de setembro

Propuxen aos membros de Berbalagun feminista que vaian xuntos ao cine. Até agora, a única actividade deste grupo bilbaíno foi a de reunirse os luns na sala de cultura Bira. Por tanto, pareceulles un bo plan para comezar o novo curso. Ademais, a maioría non pisamos unha sala de cine desde o inicio da pandemia. Habemos visto que en Bilbao se ofrece en dúas salas de cine Nora: Golem ALHONDIGA e Multicines. Acordamos ir á segunda. Trátase dunha sala pequena, histórica e bastante alternativa, onde se poden atopar as películas na súa versión orixinal.

9 de setembro

Chegou o día e temos moito que celebrar: “Creo que superei o exame de C1”, escríbenos a nosa compañeira Veronika. Mentres busco un aparcadoiro, Marga enviounos unha foto do cartel da película: encima, en palabras graves, emocionounos ver a palabra CASTELÁN. De súpeto lembro que Lara Izagirre comentoume que produciron unha versión dobrada ao castelán para a súa difusión en España. Non se me ocorre que a pequena, histórica e alternativa cinematográfica de Bilbao elixise esa versión. Marga tranquilizounos, xa que o empregado de despacho de billetes aclaroulle que se trata dunha película multilingüe, que haberá fragmentos en eúscaro, tamén en castelán, inglés e francés. Ainhoa lanzou unha hipótese: haberá subtítulos en castelán.

A película comezou. Ane Pikaza (Nora) e Héctor Alterio (o seu aitite) conversan en castelán, xa que, como é normal, é de Arxentina. A continuación, Nora diríxese a un bar e segue falando en castelán con Kepa Errasti, o tabernero que interpretou a obra. Que raro! Os beizos e os sons non coinciden. Caramba! Estamos a ver a versión duplicada.

Entre as miñas virtudes non está a capacidade de enfrontarse á frustración. Díxenlle a Ainhoa que non estou disposta a ver unha película producida en eúscaro en Euskal Herria dobrada ao castelán, a menos que estea nun cine de Bilbao. Saímos da sala catro persoas e fomos a coller un bote; outros dous quedáronse dentro, entre eles Marga. Ao saír dinos que lle gustou tanto a película, que quere volver vela: en eúscaro, por suposto. Pola contra, o noso compañeiro que sempre leva o bico de Euskaraldia queixouse ao empregado do despacho de billetes.

Ao chegar a casa, Marga mandou unha foto ao grupo de whatsapp para que mostre que na sección de espectáculos de Berria, na lista de Muticines, Nora aparece en negrita, sen ningún outro comentario. Logo eu nalgúns xornais vin a mesma tendencia: nas salas onde se emite a película orixinal púxose “Nora (VOSE/JBA)”, pero cando se trata dunha versión dobrada non hai paréntese. “Convertérono nunha lingua normal e estraña”, respondeu Encarni. Ainhoa destaca que o tratamento das películas en castelán é moi diferente: “Coma unha bala. Destino Asturias [outra película na lista] tamén será VOSE? Está claro o dominio da lingua no País Vasco”.

10 de setembro

Marga enviounos un enlace de change.org: “Queremos ver a película NORA en eúscaro en Getxo Zinemak”. O noso compañeiro engade: “Bos días! Como vedes, o “caso” non foi só noso. Xa empecei a mover a conta e imos sumar forzas para facer algo entre todos”. A situación non é nova, Urtzi Urkizu, xornalista de Berria, criticou en Twitter a dobraxe ao castelán das películas Handia e Errementari.

Naia mostrouse “a favor da acción directa”: “Un plante xeneral ao comezar a película ou…”. En Basauri, tamén se ofreceu en castelán e un amigo de Euskaltzaindia comunicoulle a súa intención de falar co departamento de eúscaro.

Marga enviounos outro enlace esta noite: “Un grupo de euskaltzales denunciou en Bilbao que a película vasca Nora tivo que ser vista en castelán”. “Este equipo somos nós”, aclara con orgullo. A noticia de Uriola.eus tamén foi difundida por ARGIA. Deu máis pasos nos próximos días: Elebide remitiu unha queixa ao Servizo de Garantía de Dereitos Lingüísticos do Goberno Vasco e está en contacto coa asociación de Deusto para enviala tamén ao Observatorio. María Luisa compartiu connosco máis argumentos: que os cines deberían protexer o cine vasco e respectar o seu formato, en aras da diversidade lingüística, máis aínda no caso das salas de cine que apostaron desde hai tempo por iso.

12 de setembro

“Soportes ao cine en eúscaro” é a columna que Eider Goenaga Lizaso publicou en Berria. Destaca unha frase: “[Para avanzar, ademais das subvencións e a implicación da industria] necesítase público”. O autor propón ofrecer películas en todos os soportes: cine, televisión, youtube, plataformas de pago…

13 de setembro

Máis voces reforzaron o debate. En Deia, na columna Tradución ao Eúscaro, Ane Araluzea celebrou que a película Nora fíxose integramente en eúscaro sendo todos os xornalistas que acudiron á presentación en Bilbao. A continuación, deu a coñecer a recollida de firmas e realizou dúas lecturas da decisión comercial dos cines: “Por unha banda, que non vale moito apoiar con diñeiro público a produción de cine en euskera si as empresas privadas renuncian a este apoio negando a posibilidade de ver as obras no seu idioma orixinal. E, doutra banda, a reticencia a ver os audiovisuais na súa versión orixinal non favorece a promoción do bilingüismo que aínda necesitamos”.

Veume á memoria Bea, a miña compañeira de fala hispana. No grupo de pais da súa escola infantil Whatsapp, case sempre se fai en castelán. Dúas mulleres falaron brevemente en eúscaro e outra nai pediulles que o fagan en castelán, “por empatía e respecto cara a quen non saben eúscaro”. A pesar de ser castellanohablante, Bea puido identificar con claridade a violencia que se produciu nesta ocorrencia. Responde: “Aínda que eu non fago eúscaro, a miña crítica é que é imposible aprender eúscaro se a xente non fala euskera. Que falen en eúscaro e eu arránxomas”. Ese día, o meu amigo de case 38 anos decidiu inscribirse no euskaltegi e, coa axuda do tradutor neuronal, participar en grupos de whatsapp en eúscaro.

Marga reenvía unha mensaxe: “O venres 10, no coche de Getxo proxectaron a película en eúscaro e antes do comezo da película Izaro ofreceu un concerto!”

14 de setembro

Volvemos ao cine, a Golem Alhondia, agradecendo a Lara Izagirre, que nos conseguiu invitacións. Gozamos do encanto da película: da historia, das paisaxes, da música e do eúscaro dos actores vascos. De todos os xeitos, quedáronnos moitas preguntas relacionadas co tema da dobraxe. Que conflito, presión ou desexo condicionan a decisión de realizar duplicacións? Por que se duplicaron algunhas películas vascas e outro non? Inflúe dalgunha maneira nesas negociacións o feito de que o autor e os xefes de equipo sexan mulleres? Que poden facer (ou se lles pode pedir) as institucións públicas que apoian o cine vasco para cambiar esa tendencia? Que sorte a miña, xa que ser xornalista dáme a oportunidade de facerlle estas preguntas ao director.

A crítica definiu a película Nora como una feel-road movie sentimental. Para vernos en eúscaro, tivemos que mergullarnos no road movie activista, que nos fixo máis conscientes da opresión lingüística. Ese é o lado positivo desta historia: na nosa viaxe pola normalización do eúscaro, demos novos pasos xuntos.