Considerada durante anos como a literatura da serie B, menosprezada, menosta, ten algo que lle permite sobrevivir a todos os tiroteos. Non só iso, transfórmase. É diferente ler a novela negra americana, o polard francés ou a novela nórdica da policía. Este canón de xénero sabe adaptarse a todos os tempos e contextos culturais.

Porque todas as sociedades teñen o seu lado escuro. Corrupción. Comercio. Violencia. Sempre haberá alguén que termine morto en condicións sospeitosas. A pesar de non ser un tema sinxelo, este tipo de novelas teñen un magnetismo especial para os lectores. Si na colleita vasca deste ano buscades cadáveres, misterios e casos sen pechar, xa teño algo que contar a vós, pero non digades a ninguén, xa sabedes como é este negocio.

Empezamos con alguén que resucitou: Pasaron 22 anos desde que Aingeru Epalza publicou a súa novela Rock’n’Roll (Elkar) e o escritor recuperou o personaxe de Edu Saragueta. A Saragueta que atoparemos na novela A compañía dos fumadores arrepentidos (Elkar) non é a mesma. Está preto dos 60 anos. Non é unha mala idade para ter hábitos máis saudables: tabaco, curtido a tamaño, drogas e mesmo cheirar... Non está só: nin moito menos, pero tamén ten ás súas ao redor persoas que tomaron a decisión de coidar o chasis, a maioría delas cun estilo de vida bastante salgado. Agora reúnense para facer deporte. Ai Saragueta, que noz e onde está.

Iso si, máis aló deses novos costumes de manter o corpo máis san, todo o demais é bastante desastre: Hai tempo que Saragueta está en paro, coa parella esgotada, vive só, trata de ligar en Internet –se o consegue, é outra cousa–. Enfin, non pode botar foguetes. Pídenlle unha serie de reportaxes sobre a comunidade islámica e entón... todo empeza a suceder. Este último é un libro de xénero negro, pero bastante atípico: Non aparece ningún cadáver até chegar á páxina 100. Pero ocorrerán moitas outras cousas que marcarán o ton da novela.

Sen saír de Pamplona, algo ten o Xefe de Cidade para este tipo de historias, a última novidade dun dos mestres da thrillería vasca: Alberto Ladrón Arana lévanos a 1948 na súa novela Ilunpeko zelatari (Elkar). Dous rapaces de doce anos, de dúas familias inimigas da guerra, Iñigo e Jokintxo, no medio dunha sociedade traumatizada. Con todo, non parecen moi preocupados: É Nadal. Cando Iñigo atopa un pano perdido no cine, o seu estado de ánimo cambia cando descobren que é dunha moza secuestrada, emprenden unha procura.

Fronte ás últimas novelas de Ladrón Arana, esta novela de misterio ten novos elementos. En primeiro lugar, deu un descanso á inspectora da Policía Foral, Leire Asiain, tras aparecer na serie das novelas Harrian, o bosque das mentiras, o castigo dos deuses, o club das vellas películas e a semente da vinganza. Ademais, en comparación coas súas obras anteriores, neste portal de Ilunpe é máis evidente a tendencia á fantasía, o escritor obtivo maiores licenzas de experimentación. Con todo, os seus máis entusiastas seguidores poden estar tranquilos: a aventura, o diálogo intenso e o suspense non volveron a fallar.

Outra escritora pamplonesa para a lista de sospeitosos: é coñecida a afección de Jon Alonso por este xénero, tanto a nivel práctico, como o demostran as novelas “O saldo dos fungos” e “Os residuos sólidos urbanos” (Txalaparta), como a nivel teórico –porque non escribiu o ensaio “debalde negro” (Susa), probablemente a reflexión máis articulada da nosa sobre este tipo de novelas–. Pois este pistoleiro volveu, señorías, e fíxoo desde onde ninguén esperaba: Escribiu unha Amaiur cada ano (Amaiur Gaztelu Elkartea / (H)ilbeltza), que parte dunha película que se está gravando no Baztan.

A película é, en realidade, unha apaixonada historia de amor, situada na época do asedio de Amaiur, fai 500 anos. Pero da man de Eros pronto aparece Tanatos: unha morte inesperada acelera os sucesos da novela, dando paso a unha historia chea de intriga. Novela negra de ambiente cinematográfico, acompañada dun sentido do humor que Alonso non brinda nada cando escribe neste xénero.

Comezamos o artigo cos traballos de tres escritores que viron crimes de todo tipo e expurgo de contas, pero non pensedes que os mozos están en asuntos máis ordenados. Andoni Agirrezabala ten 24 anos e a súa primeira novela é Etxe berdea (Erein). Achegouse ao mundo literario durante os seus anos de estudo de bioloxía en Bilbao e esta ópera prima parte de acontecementos tráxicos de hai anos.

Lévanos até o 29 de outubro de 2005, un pobo no que se cometeron varios asasinatos. Chegou a policía, para investigar, pero volveu sen moito fundamento. “A mellor cura sería a rutina”, ao principio da novela saberemos que se marcharon. Caso pecho? Non para o alguacil do pobo. Investigará máis e esa é a obra que o lector ten agora nas súas mans: Testemuños do que sucedeu na Casa Verde, presentados ao estilo found footage, nesta novela de voces e relatos vivos.

Trátase dunha novela de punto de partida totalmente diferente, publicada a principios deste ano pola editorial Txalaparta e escrita por Massimo Carlotto e traducida ao euskera por Koldo Biguri. A vida deste escritor italiano é, en realidade, unha novela negra: cando tiña dezanove anos, cando era militante do grupo da extrema esquerda, Lotta Continua, atopou o corpo dun estudante que morreu a coitelo. E cando recorreu á policía para informarlle diso, acusáronlle de asasinato. A partir dese momento, viviu o deserto, o cárcere e un calvario xudicial que duraría case 20 anos, ata que foi absolto.

O ex militante da extrema esquerda tamén protagoniza a novela Giorgio Pellegrini. Tras varios anos en Sudamérica, decide volver a Italia, pero non quere acabar entre barrotes. Por iso vende camaradas antigas. Fará todo o que sexa para poder entrar nas esferas máis altas da sociedade: a corrupción, a crítica social e a violencia atoparanse nesta novela publicada grazas á Bolsa H)ilbeltza do Concello de Baztan.

Antes de pechar por completo o caso das novelas negras que se poden atopar en Durango, tamén nos gustaría darvos unha pista moi boa para aclarar de onde vén todo: si ultimamente fixestes algún fiel atraco ou tedes un peto un pouco quente, podedes xustificalo co Departamento Negro da editorial Igela. 25 novelas máis escuras que a tinta de chipirón, fundamentais para incluílas no xénero. E en eúscaro: Dashiell Hammett, Jim Thompson, Raymond Chandler, Bill S. Ballinger, Horace McCoy... Pódense comprar por separado, pero unha vez que se empeza a traficar con libros, máis dun ten a tentación de levar toda a sección a casa. Costa 125 euros, si tedes que matar a alguén e deixalo tirado no parking de Landako, eu? eu non sei nada, o corpo estaba aí para cando cheguei.