É evidente: Sara está desmotivada. A falta de motivación académica é cada vez maior entre os adolescentes, segundo as estatísticas. Por tanto, é urxente facer algo para cambiar iso. Pero primeiro temos que entender que si queremos cambiar esta realidade, debemos ir máis aló, atopar o por que. E iso é precisamente o que ofrece a neurociencia da aprendizaxe: subliña a importancia de entender a arquitectura anatómica e funcional do cerebro para potenciar a saúde e o rendemento do cerebro.

Cerebro adolescente

En contra do que se pode pensar, o cerebro adolescente non é unha versión reducida do cerebro dos adultos. É anatómica e funcionalmente diferente, polo que as súas posturas e necesidades tamén son diferentes.

Imaxina que Sara frústrase e deixa as matemáticas. Podemos pensar que é un adolescente melodramático, intenso e impulsivo. Este tipo de actitudes atribúense frecuentemente ás hormonas. Pero o cerebro de Sara non é máis que unha parte do cambio que está a experimentar. Un estudo do Instituto Londiniense de Neurociencia Cognitiva suxire que este tipo de actitudes responden á lenta maduración na cortiza prefrontal (sistema racional) durante a adolescencia e aos cambios que experimenta o sistema límbico (sistema emocional). Unindo unha cortiza prefrontal e un sistema reactivo de recompensas que non está suficientemente maduro, conclúese que os cerebros dos adolescentes non funcionan tan eficazmente como os cerebros dos adultos no que se refire á planificación, a tolerancia á frustración e a inhibición dos impulsos. É dicir, que teñen máis tendencia a sentirse vencidos e tensos.

Motivación académica desde a neuroeducación

Esta idea é especialmente importante cando falamos de motivación, porque o primeiro que temos que entender é que o cerebro sempre está a elixir si ten que temer ou motivar. Si asústase, prepárase para fuxir, para que esa situación acabe. Dá igual que o alumno sexa moi intelixente: non poderá entender nin aprender, aínda que teña a capacidade de facelo, porque cando se lle active a zona do medo reduciráselle a fluidez no terreo racional, co que a atención e a motivación diminuirán.

Por iso, a neurociencia di que hai que evitar a tensión negativa (exceso de tensión) na aula, en beneficio da motivación e, por tanto, da aprendizaxe. O profesorado ten a capacidade de xerar maior motivación creando un clima de aprendizaxe que minimice a tensión excesiva.

Queremos subliñar a práctica pedagóxica que axuda nesa dirección: promover o pensamento do crecemento.

Pensamento fixo vs. pensamento crecemento

O psicólogo estadounidense Carol Dweck afirma que hai dúas formas de entender e responder a situacións difíciles: o pensamento fixo e o pensamento do crecemento. Que pensamentos axudarán a Sara a saír da “forma de medo” e entrar “como motivación”?

As persoas cunha mentalidade fixa cren que a intelixencia e as destrezas non poden cambiar. Cando se atopan cun contido ou unha acción difícil, non se empeñan, porque pensan que, a pesar de dedicar moito tempo e esforzo, nunca conseguirán facelo.

Pola contra, as persoas con mentalidade de crecemento cren que o talento e as destrezas poden desenvolverse grazas ao traballo continuado, ás estratexias de aprendizaxe e, por que non, á petición de axuda. Os pensamentos máis habituais deste tipo de persoas son: “Si en algo non son bo, terei que esforzarme para conseguir superar esa barreira”.

Por suposto, o pensamento que acompañará a Sara é o de crecemento. E iso leva outra pregunta: que poden facer as educadoras para fomentar este pensamento?

Avaliación formativa: que é?

A avaliación educativa é algo que o profesorado pode facer con facilidade e con resultados efectivos para fomentar o pensamento do crecemento, é dicir, pór énfase nos intervalos de mellora e dar importancia ao esforzo e á práctica, o proceso.

Ademais, dentro do pensamento do crecemento, o erro enténdese como unha ferramenta máis do proceso de aprendizaxe. Pídese aos educadores que dean a oportunidade aos alumnos de cometer erros e recibir feedback con contidos descritivos (explicando de forma progresiva e clara o que teñen que facer para seguir mellorando). Así, o control de calidade da tarefa non recae sobre uns dons propios, senón sobre cousas concretas que cada un pode facer a través do esforzo.

A mensaxe principal é que para que os alumnos poidan aprender teñen que estar “en forma de crecemento” e non “en forma de supervivencia”. A creación deste ambiente é responsabilidade das persoas adultas na medida en que temos un sistema racional e emocional máis maduro e equilibrado. Por iso, as familias, o profesorado e os orientadores poden profundar nas estratexias mencionadas e, sobre todo, aprender a transmitir esa mensaxe nas súas actitudes e comportamentos. Vivir dentro e fose da aula desde o pensamento do crecemento reforza a nosa motivación intrínseca por aprender e ensinar.