Coma se deixou o mellor para o final, foi unha caricia memorable 71. Here, do director belga Bas Devos, que vin o último día do festival. Stefan, un traballador romanés da construción, e Shuxiu, un investigador experto en brións e fillas de migrantes chineses, atópanse en Bruxelas. Coñécense uns días antes de que Stefan regrese ao seu pobo natal, pero quizá a súa saída quede nunha relación case invisible por estar no camiño da fecundación. Para contribuír á harmonía dos dous personaxes, visitamos os estudos líricos da cidade e da natureza, da noite e do día.

Na beira das grandes cidades e historias, Devos observa cun mimo xeneroso a encrucillada que se debuxa ao atopar vidas aparentemente paralelas dos protagonistas. Ao principio, Stefan e Shuxiu seguen de forma individual, axudando ás longas noites de insomnio do primeiro e aos estudos microscópicos do segundo. Stafan e Shuxiu miran o mundo con admiración, melodía de observación que domina o suave avance da película.

O formato equilibrado 4:3 e a excelente fotografía constrúen unha película armoniosa, centrando a poética de xestos e detalles. A delicada ambición e humildade converten no mellor agasallo que podía recibir o último día do Festival Here. Por último, entre fatígaa e a presa destes días, a zona respiratoria.

Deixei Stefan e Shuxiu e acabo definitivamente a miña Zinemaldia deste ano cunha parella máis coñecida: Refírome precisamente ao tándem Mirande-Martinez. Josu Martínez é un vello amigo do festival. Desde que en 2009 presentou á filla do mar, unhas dez películas foron expostas en San Sebastián. A súa obra é un dos alicerces do cine político vasco e este ano son dous os que trouxo ao departamento de cine: Bizkarsoro e Mirande, un borrador para unha película. O segundo, escrito xunto con Mel Anjel Elustondo.

A partir da admiración de Miranda desde moi nova, quen naceu coa intención de ser un esbozo converterase nunha película deforme. Nacia, pedófilo, misógino... e o fito da literatura vasca. Que imos facer con Miranda? Tirando da pregunta, Martínez entrevista ás persoas que coñeceron ao escritor, así como a outras que non lle coñecían, pero que dalgunha maneira achéganse á súa obra. Xuntos crean un retrato do home. A película explora entre anécdotas persoais, reflexións literarias e reflexións políticas. Por certo, estes últimos son en ocasións perigosos. Por exemplo, porque non podemos aceptar que o nazismo é só unha “parte do carácter”, como suxire un dos entrevistados nun momento da película. Ao carón do coitelo o autor, ao outro a obra. E sobre o extremo afiado entre ambos, ao equilibrio, Martínez.

Ademais das entrevistas, a película explora escritos de Miranda, fotografías descoñecidas e textos inéditos. Pero Josu Martínez ten un recurso máis disposto a responder á pregunta inicial de derivación a palabras do propio Mirande para saber o que o xenio diría de si mesmo. Así, en formato de entrevista, Peio Bertrese, que encarna a Mirande, responderá as preguntas de Martínez con expresións literalmente extraídas das cartas e traballos do escritor.

Sen blanquear a figura de Mirande, pero cun claro sentido positivo, Josu Martínez atópase con novas preguntas que respostas para cando termina a película. Talvez, como di a escritora española Cristina Morales, teñamos que recoñecer o dobre pracer de ler autores como Mirande: por unha banda, a literatura de calidade; por outro, a crítica necesaria ás actitudes reaccionarias.