Entre outros, escoitamos artigos de opinión sobre: Pagando a subscrición de Zeruko Argia, o posible euskera de Unamuno, a vida cotiá da clase traballadora, os motivos polos que se quere o eúscaro, a achega corrupta da afix “aquí fálase en eúscaro”, o sentido de ensinar en eúscaro nos pobos castellanizados, a falta de poesía nos debates ideolóxicos… Izagirre leu os artigos case na súa totalidade, e entre os artigos apreciados polo público, Izagirre fixo unhas liñas de humor finas.

Ao ouvir as discusións a través de artigos de opinión que trouxeron unha longa corda no Resplandor do Ceo, como conclusión se nos quedou cravada na cabeza a seguinte frase de Juan San Martín: “Un semanario en eúscaro ten que ser algo máis que una cacerola de calamidades”

Izagirre terminou a súa intervención lendo o fragmento dun artigo de Gabriel Aresti (Zeruko Argia, 14-03-1964):

“Si non podemos ser puramente culturais vascas, inventemos unha nova cultura para camiñar á vangarda da cultura mundial. Salvemos o que poidamos e reformemos ese pouco. Co que sae, desafiamos ao mundo. Así nos salvaremos”.

Seguindo esta pasaxe, Izagirre puxo en marcha o seguinte traballo: “Esta nova cultura estaba a empezar a madurar e Aresti tamén tivo problemas para asimilala. Con dificultade, con incerteza, con contradición, con avances e retrocesos, xa se achegaba a revista Zeruko Argia, que desde 1963 foi a propagadora do vasco modeno: O conxunto concienciado da mocidade daquela época tentou con entusiasmo que Euskal Herria ‘non quedase aquí’”.

Apartados de debate e comentaristas

A través da intervención de Izagirre, puidemos coñecer as distintas seccións nas que Zeruko Argia incidiu no debate e nas que se escribiron as firmas.

En 1963 estreouse a sección Ez…baida, na que escribiu moito o núcleo dos euskaltzales de Eibar: Juan San Martín, Serafín Basauri, Imanol Laspiur… Izagirre tamén leu artigos doutros autores: Joxe Azurmendi, Jose Maria Etxaburu “Kamiñazpi”, Gurutz Ansola…

Na mesma época tamén estivo a sección Esamesak, inicialmente asinada por Arantxa e logo por Urreta’tar Miren Arantxa.

En 1964, Idoia Auñamendi escribiu a sección O día a día de Idoya, “Eu supoño a Idoia Estornés”, precisou Izagirre.

Entre 1965-1968 a Luz do Ceo tivo a sección Gazte Naiz. Nas primeiras seis semanas publicáronse seis artigos de Ramón Saizarbitoria. En palabras de Izagirre: “Estes seis artigos marcaron unha liña, desde os propios títulos: Festas, Descanso / Novos desenfreados / Deberes / Non son fiucego…”.

Na sección Gazte Naiz pódense atopar as seguintes firmas: moitas mulleres, Garbiñe, M. K. Uranga, Mari-Beltz, Ane Garin, Mari Karmen Garmendia, Arantxa Gurmendi, Maddi, Miren Olarreaga, Begoña Arregi, Itziar Bikendi, Alberdi’tar Miren Itziar, Maria Luisa Olaziregi, Ikerne Irizar, Mirentxu… e en…

En 1967, dentro da sección Gazte Naiz iniciouse o seguinte capítulo: Aquí os Máis Novos. Alí foi onde Izagirre leu os artigos destes mozos duns 18 anos: Joxemi Zumalabe, Itziar Bikendi, Antton Santamaría e Rafa Egiguren.

O artigo de Rafa Egiguren supuxo unha cadea de respostas de homes culturais de gran prestixio: Escribiuno Gabriel Aresti en contra, e logo Carlos Santamaría en defensa do mozo.

A continuación podemos ler algúns dos artigos de opinión que Izagirre descubriunos no seu discurso, que aínda son de actualidade sobre temas e escritura.

Un problema claro

Rafa Egiguren - Luz do Ceo, 05/03/1967

Mantiven unha discusión cun mozo e pareceume moi interesante comentala aquí. Cun só exemplo comprenderán o seu pensamento.

– Por exemplo, as clases de eúscaro deben realizarse en Donosti ou Usurbil ou..., non en Etxebarri ou Barakaldo. A xente de alí non é vasca, senón castelán. A súa lingua é castelá, non euskera. Por iso teñen que pór as ikastolas aquí, e non alí.

Pensei en Zelayeta (débolle unha carta) e comprendín o seu sitio. De verdade que é Lan Zalla.

Continuamos o debate.

Díxenlle que se equivocaba moito; que as ikastolas, en Barakaldo, aquí necesitábanse máis; que aquí aínda fala euskera, que parece que alí está a piques de desaparecer. Nunha palabra: Que é o País Vasco.
Contestou:
– Se saben falar en castelán, por que van aprender eúscaro? Son castellanoparlantes, para que eúscaro?A
cousa é sabia, e a través de documentos puideron demostrar que, nos finais das discusións, cada un segue coa idea que tiña ao principio. Por suposto, tamén no noso.

Por iso, como Cristo, presenteille unha ocasión moi fea:
– Bo –díxenlle-, ti es marxista, non?... No mundo hai, sábelo ti mesmo, moita xente e moita xente apestada de marxista. Con todo, ti tamén queres trasladalos ao teu pensamento. E ti... Entón, os marxistas, por que non déixanse roubar nos pantalóns? Que sigan como até agora... Pero ti respondes que non, que debo dar o que tes, o que sabes.

Algo parecido ocorre cos vascos. Poboación: Barakaldo, Etxebarri... é un pobo vasco, e se a xente de alí non é euskaldun é por outros acontecementos moi longos (non os vou a contar agora).

Por tanto, o problema radica no de sempre, sexa vasco ou non sexa vasco.

Marxista vasco ou castelán.

Desde o pobo castelán de Bilbao

Gabriel Aresti - Zeruko Argia, 23/04/1967

Ti, mozo Egiguren, escóitame. Propóñome entrar en conversación contigo pola disputa que tiveches con ese marxista amigo teu.

Quero porme á fala, non da discusión, porque está moi ben que nos finais das discusións cada un segue, por regra xeral, coas súas ideas na cedusa. Pongámonos a falar, sacemos as razóns, sexamos persoas formais e busquemos a verdade. Unha cousa que me convence é que é un inxusto contra o derxo o empuxar e obrigar aos nenos e nenas castellanoparlantes que viven no hauzo de San Antonio de Etxebarri a unha escola vasca. Saquei á parede a San Antonio de Etxebarri, porque vostede mencionou, porque vostede trouxo ao papel o nome do novo sacerdote Anjel Zelaieta, e con iso, como se di no tema dos touros, cadroume o touro.

Ao parecer, o jente que vive alí non o coñece. Chámanos «coreanos», trátanos con desprezo, búrlanse deles. Na miña fábrica (non é miña nun sentido burgués! ), na miña fábrica hai dous obreiros San Antonio, Orencio e Isaías. Os dous eran traballadores moi finos, homes moi fiucegos. O outro día Orenzio achegouse ao meu despacho. «Sr. Aresti, moitos recordos de parte de D. Anxo». Son os meus amigos, ámoos, aínda que a miúdo teño que enfadarme con eles. Orenzio rompeume o día anterior a carne que pesaba trinta mil pesetas. Se o fixo á mantenta custoulle a rúa, pero o fixo nun descoido e se zafó dunha amoestación para que a próxima vez non se descubrise. Outro é Isaías, que naceu en Palencia. O outro día rompéuselle unha perna e está de baixa. Mentres tanto, a súa muller tróuxolle unha filla. Non tiveron tempo para o cruceiro e os gastos pagounos a fábrica, xa que non lle entraban en condicións seguras. O meu amo déixame as mans libres para estes casos.

Non me comprendes, Egiguren? Sempre andei entre eles; agora vivo nun hauzo popular, aquí en Basurto. No meu portal viven vinte e oito familias. Só hai tres apelidos vascos, o anterior transportista de Txorierri, o último reloxo donostiarra, e eu... O tres casados con damas castelás.

Este non é o pobo vasco. Este é o pobo castelán. O outro día estiveron entre nós o gran escritor galego Xesus Alonso Montero. Díxonos: «Chegamos ao especialista de que Bilbao é unha cidade castelá, e podemos empezar a comprender o problema vasco».

Un dos meus sonetos en castelán comeza:Besterik ez,
ez berra.
É o pobo de Uribe empobrecido; acá e alá.
Máis aló de portais ve a vila.
Desarrapada Miravilla,
Neguri embrutecido, Deusto adormentado,
Isto xa non é Vasconia; xa é Castela.

Actualmente, Bilbao, Etxebarri e Barakaldo son municipios erdales. Aquí vivimos uns euskaldunes; para os nosos nenos e nenas temos que pedir as clases de eúscaro (non as ikastolas buris que ven desde aquí), porque esa será a nosa liberdade. Os que nos negan teñen un nome fácil. Pero abrir as escolas vascas aos castellanohablantes que están nesta rúa, e obrigar e violar aos nenos castellanohablantes, iso é fascismo.

Aquí óuvense ás veces os asubíos, pero non tan a miúdo. Todos os sábados e domingos pola noite durmo o son que ouzo rúa tras rúa non é do txistu, senón da galego gaita. Non se cantos galegos viven por encima das estradas de Masustegi. Un día algúns mozos vascos (non sei con certeza sabíano en eúscaro), algúns euskotarras tombados, romperon a gaita ao galego, despois de darlle un pau. En Ermua viven dez mil galegos, e só dous mil vascos.

Amo moito o eúscaro, amo moito a miña terra natal, pero máis aínda a dignidade do home. Non me metería nas filas dos galegos que romperon a gaita; defendería o galego.

Por esa mesma razón, abriría escolas galegas para nenos e nenas de Ermua. Polas mesmas razóns, non obrigaría aos nenos e nenas erdaldunes de Barakaldo e Etxebarri ás escolas vascas.

Aínda que para iso véxome obrigado a negar a miña raza, a miña liñaxe, o meu idioma, o meu pobo e a miña raza. Porque debo ser máis cariñoso para un home en castelán que para unha besta salvaxe vasca.

Gabriel Aresti, amigo e gran escritor

Carlos Santamaría - Zeruko Argia, 1967/04/16

(…) Ao meu simpático colega: sempre debe ser claro nos homes. O seu último escrito, titulado “Do pobo castelán de Bilbao”, dirixido ao mozo Egiguren, non me gustou. Eu creo que introduciu algúns sofismas na mesma serie. (Perdoa, amigo meu, estou a chancear.) Cabalga con todas as cabezas dos bos escritos. Só direiche unha cousa para que me fagas saber a miña desventura.

O seu soneto en castelán paréceme máis belo. O seu rítmo, o seu pequeno torso, é moi pollita de verdade. Non é o seu argumento.
Vostede di nos seus sones:
Ez esaten du, só berra.
É o pobo de Uribe empobrecido; aca e nado.
Mais alla de portais ve a vila.
Desarrapada Miravilla,
Neguri embrutecido, Deusto adormentado,
Isto xa non é Vasconia: xa é Castela

Nada de home, non. Será Castela porque un país é empobrecido, atado, miserable, astillado, vermello? De quen lla pode sacar? Perdoe, pero non podo aceptar o seu silojismo. Por parte de Castela protesto bear contra estas aparencias.

Eu, como medio castelá –o que era o meu pai veu de Burgos a bo prezo, aos corenta anos en 1874–, non podo permitirlle que fale hojalata.

Mire, irmán Gabriel, como vostede sabe sobradamente, o país no que vive non é nin sequera Castela Iñola, senón un mostruo que o capitalismo vasco ha creado no País Vasco. É unha desorde terrible, un corpo sen alma, a terra da que falas.

As xentes que viñeron do Norte teñen a súa terra laja, deixárona para sempre, e viñeron a buscar outra terra. O día de Biarko, os seus fillos e fillas sentirán vascos, moito máis se os oito nomes son euskaldunes. E nós, os que agora vivimos na bondade de Euskalerri, que lles ofrecemos, que lles podemos ofrecer? Unha nova terra, un novo recuncho, unha nova calor.

De quen me saca, amigo Aresti, que cada cal me ensinou á xente o eúscaro pola forza e a violencia? Que é o que fixo?

Eu dígoche au. Os fillos dos forasteiros virán eunaka, eunaka, a aprender eúscaro o día que se celebren as clases de eúscaro de Nai.

Os homes, todos os homes, velan polo amor dunha terra, coma se fosen inxurias e aparencias. Sen terra non hai vida real. O día do Biarco ou o do Pasado, os fillos de xente corrente, pedirán o toque vasco ás ojucas. Se os vascos de orixe non lles falaban de Ortaz, falaranlles das orellas e das nubes. E crearase un novo vasquismo nos dous.
Na miña opinión, o mozo Egiguren estaba enfermo.

No Gañea do Motor (historias de Bilbao Egal)

Anxo Zelaieta - Zeruko Argia, 1967/06/11

Esta tarde alugueime Bilboraño para ver unha película. Un sol cálido, un ambiente suave, unha tarde agradable… E eu no coche da moto cara a Bilbao; por un camiño de ferro cara abaixo, logo na carreta yeneral, no motor gañe, a Bilbao, a ver cine.

Foi unha película bonita; non hai moitos yentes; e parecía que o yentente entrara no paso dos tempos. Pero se eu miraba, non había nada que me saíse ben Bilbao, non había nada que facer!

Logo volvín á moto, coas luvas, co casco e só volvín a Bilbao, aos bos fogóns, de abaixo arriba por un camiño de ferro.

Dentro de min había outra persoa e estaba a mirar a camisita, dicíndome:

– Tes algún derviche para levar a alegría ao cine, cando a illa está triste traballando, mentres que os nenos están un pouco sucios, nos sucios barrios, están a facer o yoko sucio, cando a muller do barrio limpou as vasijas, mentres na fachada, nos cálidos soles, míranos as vellas roupas…

– Tes un derviche mentres vives a “beira” da Yente i ortik alaiki, nas novas camisetas, para ir ao cine…

– Tes un derviche e un yente nun barrio triste, con cabezas e vestimentas, e un elegante e elegante cine, para ir á moto na moto…

A persoa que vén dentro de min é moi cargante; íame a pedir viño, aínda que me emborrachara e caláseme, pero non era así.

Quedei pensativo, e durminme pensando en facer un cine que o meu yente mesmo fixo e que é para el.